ต้นตระกูลชื่อขุนเทียนวิเชียรหงษ์  เป็นขุนนางสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช  มีหน้าที่มารักษาป่ามังคุด  ภายหลังจึงเรียกบริเวณป่ามังคุดนั้นตามชื่อขุนเทียนวิเชียรหงษ์ว่า “บางขุนเทียน”

 บิดามารดาแยกทางกันตั้งแต่เทียนยังเล็ก  เมื่ออายุ 5 ปี มารดาส่งมาอยู่กับป้าและลุงเขย  ลุงเขยช่วยสอนวิชามวยปล้ำและการเขียนอักษรไทยเบื้องต้นให้  ครั้นอายุ 8 ปี เทียนไปอยู่ที่วัดพระเชตุพนกับมหาพุ่ม  คณะพระราชมุนี (เอี่ยม) (เป็นสำนักเดียวกันกับที่ก.ศ.ร.กุหลาบ ศึกษาอยู่)  ณ ที่นี้เทียนเรียนหนังสือไทยและหนังสือขอมจนสามารถอ่านได้  ต่อมามหาพุ่มลาสิกขาตอนเทียนอายุได้ 10 ปี  เทียนยังคงอยู่กับมหาพุ่มและได้ติดตามอาจารย์เข้าไปในวังหลวงเสมอ  ต่อมาเทียนได้ย้ายมาอยู่ที่วัดใหม่บางขุนเทียน  เริ่มเรียนต่อยมวยไสยเวทวิทยาต่าง ๆ ในช่วงเวลานี้เทียนใช้ชีวิตแบบวัยรุ่นอย่างไม่มีจุดหมายใด ๆ ในชีวิต  จนมารดาแต่งงานใหม่ บิดาเลี้ยงเป็นคนดีจึงได้ช่วยอบรมสั่งสอนให้เทียนเป็นคนดีด้วย เมื่อเทียนอายุได้ 16 ปี  ลุงญาติข้างมารดาซึ่งบวชเป็นพระอยู่ได้พ้นราชทัณฑ์  เทียนจึงมาอาศัยอยู่ด้วย  ต่อมาพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ลุงของเทียนมีสมณศักดิ์เป็นพระสาสนโสภณ (สา)  ซึ่งต่อมาคือสมเด็จพระสังฆราช (สา)  ครั้นอายุได้ 17 ปี  เทียนบวชเป็นเณรอยู่วัดบวรนิเวศวิหาร  บวชได้ 13 เดือนก็ลาสิกขากลับไปอยู่กับมารดาและบิดาเลี้ยง  เมื่ออายุได้ 19 ปี ก็ออกท่องเที่ยวผจญภัยไปทางเหนือนาน  15  เดือน  จึงกลับมาบวชเป็นพระภิกษุที่วัดบวรนิเวศวิหาร โดยมีสมเด็จพระมหาสมณเจ้า  กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ เป็นพระอุปัชฌาย์  พระสาสนโสภณและพระจันทโคจะระคุณเป็นคู่สวด ในพ.ศ. 2411  ซึ่งเป็นปีที่เปลี่ยนรัชกาล  เทียนวรรณได้ออกจากประเทศสยามลงเรือไปกับฝรั่ง  ได้ท่องเที่ยวไปในเอเชียและหมู่เกาะแปซิฟิกเป็นเวลาหลายปี  จึงมีโอกาสได้เห็นความเป็นไปในประเทศอื่น ๆ  ได้พยายามแสวงหาความรู้และทำความเข้าใจกับสภาพสังคมของชาติต่าง ๆ ทั้งโดยประสบการณ์และการอ่านหนังสือ

 ภายหลังเมื่อกลับจากต่างประเทศ  เทียนวรรณได้ดำเนินกิจการค้าขายโดยค้าของป่าอยู่ที่จันทบุรี  ต่อมาจึงเข้ามาอยู่ในกรุงเทพฯ  เทียนวรรณแต่งกายแบบฝรั่งอย่างเต็มที่  แต่มิใช่เพราะหลงนิยมฝรั่งแต่ต้องการจะแสดงให้เห็นว่า  พ่อค้าซึ่งเป็นราษฎรสามัญก็สามารถแต่งกายอย่างชนชั้นสูงและข้าราชการได้  และจากอาชีพพ่อค้านี้เองทำให้เทียนวรรณได้รู้เห็นการฉ้อราษฎร์บังหลวงของข้าราชการ  เทียนวรรณคุ้นเคยสนิทสนมกับเจ้านายและขุนนางที่ดีหลายคน เช่น สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ  กรมพระยาดำรงราชานุภาพ  สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ  กรมพระสวัสดิวัดนวิศิษฏ์  เจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรี  ขุนหลวงพระไกรสี (เปล่ง เวภาระ) ฯลฯ  เทียนวรรณจึงได้รับความช่วยเหลือเกื้อกูลจากบุคคลเหล่านี้ทั้งในด้านการศึกษาและการเงินเสมอมา

 ขณะดำเนินกิจการค้าขายอยู่ เทียนวรรณได้เป็นที่ปรึกษาของหนังสือพิมพ์สยามออบเซอร์เวอร์อยู่ด้วยระยะหนึ่ง  ต่อมาได้เปิดสำนักงานทนายความแห่งแรกของประเทศไทยที่สี่แยกคอกวัวชื่อ “ออฟฟิศอรรศนานุกูล”  ตั้งตนเป็นทนายรับว่าความให้ประชาชนโดยทั่วไป  จนกระทั่งทำให้ต้องประสบชะตากรรมติดคุกอยู่เกือบ  17  ปี  เพราะเขียนฎีการ้องทุกข์ให้ราษฎรผู้หนึ่งโดยไม่ได้ขออนุญาตกระทรวงวังตามกฎหมายก่อน  จึงมีความผิดฐานหมิ่นตราพระราชสีห์  ขณะอยู่ในที่คุมขัง เทียนวรรณได้ใช้เวลาว่างเขียนหนังสือ  ภายหลังเมื่อพ้นโทษแล้วได้ออกหนังสือรายปักษ์ชื่อ “ตุลวิภาคพจนกิจ” ในพ.ศ. 2446 (เลิกล้มไปในพ.ศ. 2449)

 เคยมีหลักฐานว่าเทียนวรรณได้กราบบังคมทูลพระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนสมมตอมรพันธุ์ให้ทรงนำหนังสือ “ตุลวิภาคพจนกิจ” พร้อมกับหนังสือขอเข้ารับราชการที่เขียนด้วยลายมือของเทียนวรรณเอง ขึ้นทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวายพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  แต่ไม่ปรากฏว่ามีพระราชกระแสในเรื่องนี้แต่อย่างใด

 ต่อมาในพ.ศ. 2451  เทียนวรรณได้ออกหนังสือรายเดือนชื่อ “ศิริพจนภาค”  โดยมีจุดประสงค์จะให้คนรุ่นหลังรู้ว่า  เทียนวรรณได้ต่อสู้เพื่อเรียกร้องความยุติธรรมให้ชาวสยามอย่างไรบ้าง  เทียนวรรณเป็นนักเขียนอิสระ  หนังสือตุลวิภาคพจนกิจและศิริพจนภาคนั้นเทียนวรรณเป็นทั้งผู้เขียน  บรรณาธิการ  ผู้จัดการ  และผู้เผยแพร่

 

1.  ตุลวิภาคพจนกิจ

2.  ศิริพจนภาค