เป็นชาวเมืองพิจิตร  ได้เข้ารับราชการในกรมพระอาลักษณ์สมัยธนบุรี  ต่อมาได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็นพระอาลักษณ์  ในพ.ศ. 2314 ได้โดยเสด็จสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชยกทัพหลวงไปปราบเมืองพุทไธมาศ (ฮาเตียน) และกรุงกัมพูชา  ต่อมาได้กราบถวายบังคมลาอุปสมบทที่วัดเจ้าขรัวหงส์ (วัดหงส์รัตนาราม) ซึ่งเป็นสำนักศึกษาปริยัติธรรมที่มีชื่อเสียงในขณะนั้น  ภิกษุพระอาลักษณ์เป็นผู้มีความรู้แตกฉานในพระธรรมวินัย สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชทรงพระกรุณาโปรดให้ดำรงสมณศักดิ์เป็นพระราชาคณะที่รัตนมุนี

 เมื่อพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชทรงปราบดาภิเษกขึ้นเป็นปฐมกษัตริย์แห่งพระบรมราชจักรีวงศ์  ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระรัตนมุนีลาสิกขามารับราชการตำแหน่งพระอาลักษณ์  ในกรมพระอาลักษณ์  ด้วยทรงนับถือว่าท่านเป็นผู้มีความรู้ความชำนาญแตกฉานทั้งภาษาไทยและภาษาบาลี  ทั้งมีความรู้ในด้านพุทธศาสนาอย่างลึกซึ้ง  เมื่อครั้งที่โปรดให้พระราชาคณะแต่งไตรภูมิกถา*จบหนึ่ง  และให้ราชบัณฑิตแต่งอีกจบหนึ่ง  ได้ทอดพระเนตรความทั้งสองฉบับ  แล้วทรงพระราชดำริว่าถ้อยคำสำนวนตลอดจนข้อความยังไม่แนบเนียนสมพระราชหฤทัย  จึงโปรดให้พระอาลักษณ์ (แก้ว) ชำระเรียบเรียงขึ้นใหม่สำเร็จเป็นไตรภูมิโลกวินิจฉยกถา*  และเมื่อโปรดให้สังคายนาพระไตรปิฎก  พระอาลักษณ์ก็ได้เป็นหัวหน้าฝ่ายราชบัณฑิต

นอกจากงานทางด้านพุทธศาสนาแล้ว  พระอาลักษณ์ยังมีส่วนร่วมในการชำระกฎหมายตราสามดวง  ซึ่งชำระเมื่อพ.ศ. 2347 ด้วย  ดังปรากฏนามอยู่ในบานแพนกกฎหมายตราสามดวง

พ.ศ. 2327 พระอาลักษณ์ได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็นพระยาธรรมปโรหิต  เจ้ากรมพระอาลักษณ์  แล้วจึงเลื่อนขึ้นเป็นพระยาธรรมปรีชา  จางวางราชบัณฑิตในสมัยรัชกาลที่ 1 

ตามประวัติไม่ปรากฏหลักฐานเกี่ยวกับวันเกิดและวันสิ้นชีวิต  สันนิษฐานกันว่าท่านอาจถึงแก่อนิจกรรมในปลายสมัยรัชกาลที่ 1 หรือต้นรัชกาลที่ 2 

1. รัตนพิมพวงศ์ (แปลเมื่อ พ.ศ. 2331)

2. คัมภีร์มหาวงศ์ (แปลเมื่อพ.ศ. 2339)

3. ไตรภูมิโลกวินิจฉยกถา* (เรียบเรียงเมื่อ พ.ศ. 2345)

4. ไตรเพท (เรียบเรียง)

5. เสนางคโยคศิลปะศาสตร์ (เรียบเรียง)

เปลื้อง  ณ นคร. ประวัติวรรณคดีไทย. พิมพ์ครั้งที่ 11. กรุงเทพฯ : ไทยวัฒนาพานิช, 2543.

ศิลปากร, กรม. วรรณกรรมสมัยรัตนโกสินทร์ เล่ม 2 (หมวดศาสนจักร) ไตรภูมิโลกวินิจฉยกถา. กรุงเทพฯ : กองวรรณคดีและประวัติศาสตร์, 2535.