พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์
หัสข้อมูล
TLD-002-0581
ชื่อ - สกุล
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์
เกิด
วันที่ 20 พฤศจิกายน พ.ศ. 2404
เสียชีวิต
วันที่ 11 ตุลาคม พ.ศ. 2474
ประวัติ
เป็นพระราชโอรสพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวประสูติแต่เจ้าจอมมารดาเขียน สมัยที่ทรงพระเยาว์ พระองค์เจ้าวรวรรณากรสนพระทัยศิลปะ วรรณคดี ประวัติศาสตร์ และภาษา รวมทั้งภาษาอังกฤษจนถึงขั้นอ่าน เขียนและแปลได้คล่อง แม้จะมิได้เสด็จออกไปศึกษาต่างประเทศเลย เมื่อเจริญพระชนม์ขึ้นทรงเริ่มรับราชการในด้านการคลัง จนกระทั่งทรงดำรงตำแหน่งรองอธิบดีกรมพระคลังมหาสมบัติ ในรัชกาลที่ 5 พ.ศ. 2432 ได้รับพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาเป็นพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นนราธิปประพันธ์พงศ์
ราชการพิเศษที่ทรงได้รับมอบหมาย คือ เป็นนายด้านปฏิสังขรณ์วัดพระศรีรัตนศาสดาราม ทำบานซุ้มประตูโดยรอบพระพุทธปรางค์ปราสาท (ปราสาทพระเทพบิดร) และพระศรีรัตนเจดีย์สลักเป็นรูปเขี้ยวกางลงรักปิดทองทำขึ้นใหม่ และปั้นประดับกระเบื้องก่อฐานยักษ์ยืนประตูคู่หนึ่ง ต่อมาเป็นกรรมสัมปาทิกหอพระสมุดวชิรญาณ โดยดำรงตำแหน่งดังนี้ พ.ศ. 2428 พ.ศ. 2432 พ.ศ. 2435 และ2437 เป็นสาราณียกร พ.ศ. 2430 และ พ.ศ. 2436 เป็นเลขาธิการ พ.ศ. 2432 เป็นปฏิคม พ.ศ. 2434 เป็นสภานายก
นอกจากจะทรงควบคุมกิจการโรงละครปรีดาลัยและพัฒนารูปแบบการแสดงละครร้องแล้ว ยังทรงพระนิพนธ์บทละครแบบใหม่และงานประพันธ์อื่น ๆ อีก ทั้งที่เป็นร้อยกรองและร้อยแก้ว ในพ.ศ. 2464 ทรงได้รับสถาปนาเป็น พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์
พระนิพนธ์ของกรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์มีทั้งงานแต่ง งานแปล และงานแปลงจากภาษาอังกฤษ เช่น อาหรับราตรี รุไบยาต และเรื่องสั้นในวชิรญาณวิเศษ โดยใช้พระนามแฝงหลายพระนาม เช่น ประเสริฐอักษร หมากพญา พานพระศรี พระศรี เป็นต้น
ผลงาน / งานประพันธ์
บทละคร
1. บทละครเรื่องพระลอ*
2. บทละครเรื่องมหาราชวงศ์พม่าแผ่นดินพระเจ้าสีป่อมินทร์
3. บทละครเรื่องสาวเครือฟ้า* (จากเรื่อง Madame Butterfly)
4. บทละครเรื่องคว้าน้ำเหลว
5. บทละครเรื่องพระราชพงศาวดาร ตอนพระยาเดโชแข็งเมือง
6. บทละครเรื่องพระราชพงศาวดาร เรื่องพันท้ายนรสิงห์
7. บทละครเรื่องไกรทอง
8. บทละครเรื่องปักษีปกรณัม เรื่อง พญาระกา
9. บทเสภารำเรื่องพระอาลสะนัม
10. บทละครเสภาเรื่องขุนช้างขุนแผนตอนวันทองห้ามทัพ
11. บทละครเรื่องหลงใหลได้ปลื้ม (จากเรื่อง Comedy of Errors ของ เชกสเปียร์)
12. บทละครเรื่องตุ๊กตายอดรัก
13. บทละครเรื่องขวดแก้วเจียรไน
14. บทละครเรื่องอีนากพระโขนง
ฯลฯ
กลอน
1. กลอนนิยายอาหรับราตรี
2. กลอนสุภาพเรื่องลูกอินทร์
3. กลอนสุภาพเรื่องสมน้ำหน้า
4. กลอนสุภาพเรื่องชาติกระท้อน ไม่ทุบเสียก่อนก็ไม่หวาน
5. คำกลอนเรื่องสิทธิเสรีและสมภาพตามธรรมชาติ
6. นิราศนราธิป
7. กลอนสุภาพ ใน คำกลอนสรรเสริญพระบารมีพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ภาคที่ 3
8. นรางกุโรวาทคำกลอน
9. กลอนทรงอำนวยพรและสรรเสริญ
10. นิราศไทรโยค*
ร้อยแก้ว
1. กล่อมจิตร เป็นเรื่องสั้นบางเรื่องในวชิรญาณและวชิรญาณวิเศษนำมาพิมพ์รวมเป็นเล่ม เช่น เรื่องสั้นเรื่องมั่งมีขึ้นได้ในวันเดียว เรื่องความรักของผู้ร้าย และเรื่องตาบอดสอดตาเห็น
2. ประวัติหอพระสมุดวชิรญาณ
3. มหามกุฎราชสันตติวงศ์
4. สร้อยคอที่หาย The Necklace ของ กี เดอ โมปัสซังต์
ฯลฯ
โคลงและลิลิต
1. โคลงลิลิตดั้นเรื่องตำนานพระพุทธบาท
2. โคลงลิลิตดั้นตำนานพระแท่นมนังคศิลาบาต ปฐมภาค
3. โคลงลิลิตมหามกุฏราชคุณานุสรณ์ (ปกพิมพ์ “โคลงลิขิตมหามกุฏราชคุณานุสรณ์”)
4. โคลงลิลิตสุภาพพระบรมราชาภิเษกสัปดมราชมหาจักรีวงศ์
5. อธิบดีกรมพระคลังมหาสมบัติ ในโคลงยอพระเกียรติสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมสมเด็จพระบำราบปรปักษ์
6. โคลงภาพเรื่องรามเกียรติ์ที่วัดพระศรีรัตนศาสดาราม*
ห้องที่ 24 – 25 รวมโคลง 56 บท เนื้อความตั้งแต่นางสำมะนักขามาฟ้องทศกัณฐ์จนถึงหนุมานถวายตัว
7. โคลงศัพท์ง่ายยาก ในวชิรญาณวิเศษ ร.ศ. 108 เล่ม 5 (ภายหลังพิมพ์รวมในโคลงอุภัยพากย์)
8. โคลงภาษิตใหม่ หรือโคลงสุภาษิตเจ้านาย มี 12 บท คือ โคลงความเหนื่อยหน่าย โคลงความเย่อหยิ่ง โคลงความฤษยา โคลงความพยาบาท โคลงความอาย โคลงว่าด้วยความกลัว ขลาด โคลงความเกียจคร้าน โคลงความโลภ โคลงความโทมนัส โคลงความโกง โคลงความซื่อสัตย์ และโคลงความโกรธ
9. รุไบยาต ของ ฮะกิม โอมาร์ คัยยาม
10. โคลงสุภาพเรื่องนิราศชะอำ
11. อุทานยวนถวิล
12. โคลงวรวรรณดนุช
13. โคลงเรื่องความมั่งมี ฉัฬะทิศะธรรมะปฏิบัติ และปัญจาภิณหะปัจจะเวกขณ์กับอัฎฐโลกธรรม
14. ยอพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ในลิลิตคำหลวง
15. โคลงถวายไชยมงคลจารึกในกระถางใหญ่
16. โคลงภาพพระราชพงศาวดาร*
โคลงประกอบรูปที่ 2 แผ่นดินสมเด็จพระราเมศวร ภาพตีเมืองเชียงใหม่
โคลงประกอบรูปที่ 3 แผ่นดินสมเด็จพระราเมศวร ภาพตีเมืองละแวก
โคลงประกอบรูปที่ 56 แผ่นดินสมเด็จพระเจ้าเสือ ภาพพันท้ายนรสิงห์ถวายชีวิต
โคลงประกอบรูปที่ 61 แผ่นดินพระเจ้าเอกทัศ ภาพอลังกปูนีถวายนกกระจอกเทศ
โคลงประกอบรูปที่ 70 แผ่นดินพระเจ้ากรุงธนบุรี ภาพอะแซหวุ่นกี้ดูตัวเจ้าพระยาจักรี
คำฉันท์
1. เฉลิมเกียรติกษัตรีคำฉันท์
2. คำฉันท์ดุษฎีสังเวยกล่อมและกาพย์ขับไม้บำเรอพระเสวตคชเดชน์ดิลก (รัชกาลที่ 7)
3. คำฉันท์มงคลมหาสมัยสมาคมสำหรับดุษฎีอำนวยในวันเถลิงพุทธศก 2471 (พ.ศ. 2471)
4. ฉันท์ของกรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ ในคำกลอนสรรเสริญพระบารมีพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ภาคที่ 3
ผู้เรียบเรียง
สุมาลี วีระวงศ์
เอกสารอ้างอิง
กุสุมา รักษมณี. “รุไบยาตของฮะกิม โอมาร์ คัยยาม พระราชนิพนธ์ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์.” วิทยานิพนธ์ปริญญาอักษรศาสตรมหาบัณฑิต สาขาภาษาไทย คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2513.
คำกลอนสรรเสริญพระบารมีพระบาทสมเด็จ ฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ภาคที่ 3. กรุงเทพฯ : โสภณพิพรรฒธนากร, 2468. (มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้พิมพ์พระราชทานในการบำเพ็ญพระราชกุศล เมื่อสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้า ฯ กรมขุนศรีสัชนาลัยสุรกัญญา สิ้นพระชนม์มาถึงศตพาห ณ วันที่ 5 เมษายน พ.ศ. 2468)
รัชนี ทรัพย์วิจิตร. ทำเนียบผู้บริหารหอพระสมุดวชิรญาณและเจ้าหน้าที่ พ.ศ. 2424 – 2467. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร หอสมุดแห่งชาติ, 2543.
________. สารบาญวชิรญาณวิเศษ. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร หอสมุดแห่งชาติ, 2545.
________. สารบาญวชิรญาณ เล่ม 1 - 11. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร หอสมุดแห่งชาติ, 2535.
รูปแบบลิขสิทธิ์
Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)
