เป็นพระราชโอรสพระองค์ที่ 4 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาจันทร์ พระสนมเอก มีพระเชษฐภคินีและพระเชษฐา อีก 3 พระองค์  คือ  พระองค์เจ้าทักษิณชานราธิราชบุตรี  พระองค์เจ้ามัณยาภาธร  และพระองค์เจ้าศุขสวัสดิ์ กรมหลวงอดิศรอุดมเดช  ในรัชกาลที่ 5  พระองค์เจ้าเกษมศรีศุภโยค  ทรงได้รับพระราชทานเครื่องอิสริยาภรณ์ทุติย-จุลจอมเกล้าเมื่อพ.ศ.2416  ต่อมาเมื่อพ.ศ. 2421  พระชันษาครบอุปสมบท  ทรงผนวชที่วัดพระศรีรัตนศาสดาราม  ในสำนักสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระปวเรศวริยาลงกรณ์  แล้วเสด็จไปจำพรรษา ณ วัดบวรนิเวศพรรษา 1   ถึงพ.ศ. 2439  พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานพระสุพรรณบัฏสถาปนาเป็นพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นทิวากรวงศ์ประวัติ   ทรงกำกับกรมช่างมุกและทรงรับราชการด้านใหญ่ ทำการปฏิสังขรณ์วัดพระศรีรัตนศาสดาราม ทรงรับราชการตำแหน่งอธิบดีกรมราชพัสดุ ในกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ  แต่ทรงปฏิบัติได้ไม่นาน  เนื่องจากประชวรพระโรคภายใน  จึงกราบถวายบังคมลาออกจากราชการประจำ  คงรับแต่ราชการจรเป็นครั้งคราว  ต่อมาทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งเป็นองคมนตรี เมื่อพ.ศ. 2430    เป็นกรรม- สัมปาทิกหอพระสมุดวชิรญาณ  ชุดที่ 3   และได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์มหาจักรีบรมราชวงศ์ ทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ  จุลสุราภรณ์  มงกุฎสยาม  และเหรียญรัตนาภรณ์รัชกาลที่ 4 ชั้นที่ 2

 นอกจากงานประจำและงานจรที่ทรงปฏิบัติแล้ว  ยังมีงานอดิเรกที่ทรงรักและทรงอัจฉริยภาพอย่างยิ่งคือ  

การละคร  ทรงถนัดทั้งแบบละครเก่าและละครใหม่  ทรงแสดงละครทั้งละครพูดและละครร้องเช่น เรื่อง โจร 40  เรื่องผัวกลัวเมีย  และเรื่องนิทราชาคริต

 การดนตรี  โปรดการเล่นซอสามสายกับระนาด  ทรงจัดตั้งวงมโหรีปี่พาทย์  ที่มีชื่อเสียงโดดเด่นในสมัยรัชกาลที่ 5

 การเล่นกล้วยไม้   ซึ่งเป็นที่ยอมรับกันว่า  ทรงเป็นคนไทยคนแรกที่รู้จักเลี้ยงกล้วยไม้อย่างประณีต  จนในที่สุดทรงเพาะพันธุ์ไม้ขึ้นได้สำเร็จ เช่น แคทลียาชื่อ ทิวากาเรียนา

 กรมหมื่นทิวากรวงศ์ประวัติ  มีพระอาการประชวรหนักขึ้น  ตั้งแต่เดือนสิงหาคม พ.ศ. 2458  ด้วยโรคพระวักกะพิการ  พระอาการทรุดลงโดยลำดับ  สิ้นพระชนม์ที่ตำหนักวังสามเสน  เมื่อวันที่ 3 มกราคม พ.ศ. 2458 พระชันษาได้ 58 ปี  ทรงเป็นต้นราชสกุลเกษมศรี   มีพระโอรส 17 องค์ พระธิดา 13 องค์ รวม 30 องค์

 

1.โคลงภาพเรื่องรามเกียรติ์ที่วัดพระศรีรัตนศาสดราม*  

ห้องที่ 40 – 41  รวมโคลง 56 บท เนื้อความตั้งแต่ทศกัณฐ์ฝันร้ายจนถึงพิเภกทูลเรื่องทัพยักษ์ในเมืองลงกา

 2.  โคลงภาพพระราชพงศาวดาร*  

โคลงประกอบรูปที่  60  แผ่นดินพระเจ้าเอกทัศ  ภาพพระยาไทรถวายช้างเล็บครบ   โคลงประกอบรูปที่  82  แผ่นดินพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช  ภาพไฟไหม้อินทราภิเศกมหาปราสาท

3.   วชิรญาณสภาษิต*  จำนวน 2 บท

4.   โคลงสุภาษิตใหม่ หรือโคลงสุภาษิตเจ้านาย   16  บท

 โคลงความรัก  

โคลงความเกลียดชัง  

โคลงความเบื่อหน่าย  

โคลงความเย่อหยิ่ง  

โคลงความอาลัย  

โคลงความริษยา  

โคลงความพยาบาท  

โคลงความอาย  

โคลงความกลัวขลาด  

โคลงความกล้าหาญ  

โคลงความเกียจคร้าน  

โคลงความเพียร  

โคลงความโทมนัส  

โคลงความโกง  

โคลงความสัตย์ซื่อ  

โคลงความโกรธ

 

5. โคลงความเท็จ  ซึ่งเป็นโคลงว่าด้วยของสิ่งเดียวจำนวน 7 บท  ต่อมารวมพิมพ์ในชื่อว่าโคลงพิพิธพากย์  

6. ยันตรสาตร  ในโคลงยอพระเกียรติสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมสมเด็จพระบำราบปรปักษ์

7. อธิบายด้วยเครื่องหอม 7 ประการ

8. Court  ข่าวราชการ  ทรงพระนิพนธ์ 6 ฉบับคือ 

วันจันทร์ เดือน 9 ขึ้น 3 ค่ำ ปีชวดอัฐศก จุลศักราช 1238 (พ.ศ. 2419)  

วันพุธ เดือน 9 แรม 4 ค่ำ ปีชวดอัฐศก จุลศักราช 1238

วันศุกร์ เดือน 10 ขึ้น 6 ค่ำ ปีชวดอัฐศก จุลศักราช 1238

วันเสาร์ เดือน 10 ขึ้น 14 ค่ำ ปีชวดอัฐศก จุลศักราช 1238

วันอาทิตย์ เดือน 10 แรม 7 ค่ำ ปีชวดอัฐศก จุลศักราช 1238

วันจันทร์ เดือน 10 แรม 15 ค่ำ ปีชวดอัฐศก จุลศักราช 1238

 

จอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาทสมเด็จพระ.  อุโบสถศีลกถา.  กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ไทย, 2459.  (หม่อมเจ้าในกรมหมื่นทิวากรวงษ์ประวัติ ให้พิมพ์ครั้งที่ 2  อุทิศส่วนกุศลถวายสนองพระเดชพระคุณ พระเจ้าบรมวงษ์ กรมหมื่นทิวากรวงษ์ประวัติ พระบิดา ปีมโรงอัฐศก พ.ศ. 2459)

ศุภวัฒย์  เกษมศรี, พล.ต. ม.ร.ว. และม.ร.ว แน่งน้อย  ศักดิ์ศรี.  ที่รฦก 150 ปี วันประสูติพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเกษมศรีศุภโยค  กรมหมื่นทิวากรวงศ์ประวัติ.  กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์กรุงเทพฯ, 2550.

วชิรญาณ เล่มที่ 1 ฉบับที่ 1 จ.ศ. 1246  และพระประวัติพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นทิวากรวงษ์ประวัติ  กับประวัติเจ้าจอมมารดาจันทร์ในรัขกาลที่ 4.  กรุงเทพฯ : ชาตรี ศิลปสนอง, 2541.  (พิมพ์แจกเนื่องในงานฌาปนกิจศพ นางสายหยุด  ตะเวทิกุล  ณ เมรุวัดจันทนาราม  จังหวัดจันทบุรี   วันจันทร์ที่ 17 สิงหาคม พ.ศ. 2541)

อนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ หม่อมเจ้าวัฒยากร  เกษมศรี ณ เมรุวัดมกุฎกษัตริยาราม วันที่ 17 ธันวาคม 2517.  กรุงเทพฯ : ไชยเจริญการพิมพ์, 2517.