พระนามเดิม  พระองค์เจ้าวาสุกรี  เป็นพระราชโอรสพระองค์ที่ 28  ในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช  ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาจุ้ย (ท้าวทรงกันดาล) ทรงบรรพชาเป็นสามเณรตอนพระชนมายุ 12 ปี  ประทับ ณ วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม  และทรงศึกษาในสำนักสมเด็จพระพนรัตน  เมื่อพ.ศ. 2354  ทรงผนวชเป็นพระภิกษุ  มีพระสมณฉายาว่า สุวัณณรังสี

พ.ศ. 2357  สมเด็จพระพนรัตนซึ่งเป็นอธิบดีสงฆ์วัดพระเชตุพนฯ ถึงแก่มรณภาพกลางพรรษา  ยังไม่มีผู้ใดเป็นอธิบดีสงฆ์แทน  พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยเสด็จพระราชดำเนินถวายผ้าพระกฐิน   ทรงพระกรุณาโปรดให้พระภิกษุพระองค์เจ้าวาสุกรีเป็นอธิบดีสงฆ์และเป็นผู้ครองกฐินในปีนั้น  พระภิกษุพระองค์เจ้าวาสุกรีถวายพระพรว่าไม่ได้เตรียมท่องอปโลกน์ไว้  มีพระราชดำรัสว่าให้ผู้อื่นว่าแทนได้  จึงเป็นธรรมเนียมของวัดพระเชตุพนฯ ตั้งแต่นั้นมาว่าพระราชาคณะผู้ครองกฐินไม่ต้องว่าอปโลกน์เองจนกระทั่งทุกวันนี้

พระภิกษุพระองค์เจ้าวาสุกรีทรงกรมครั้งแรกเป็นพระเจ้าน้องยาเธอ  กรมหมื่นนุชิตชิโนรส  สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ  กรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงสันนิษฐานว่าในพ.ศ. 2359  กรมหมื่นนุชิตชิโนรสเป็นพระอาจารย์ของเจ้านายหลายพระองค์เช่น  พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว  สมเด็จเจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระยาบำราบปรปักษ์  กรมหลวงวงศาธิราชสนิท  กรมหมื่นไกรสรวิชิต  กรมหมื่นภูบาลบริรักษ์  เป็นต้น  พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเคารพนับถือกรมหมื่นนุชิตชิโนรสมาก  เมื่อทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ปฏิสังขรณ์วัดพระเชตุพนฯ  นั้นได้โปรดเกล้าฯ ให้สร้างตำหนักถวายกรมหมื่นนุชิตชิโนรสด้วย  ปัจจุบันเรียกว่าตำหนักวาสุกรี  และทรงตั้งให้เป็นเจ้าคณะกลาง  ทรงปกครองวัดในเขตกรุงเทพฯ และธนบุรี 61 วัด

พ.ศ. 2394 รัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  กรมหมื่นนุชิตชิโนรสได้ทรงรับมหาสมณุตมาภิเษกเป็นกรมสมเด็จพระปรมานุชิตชิโนรส  ทรงสมณศักดิ์เป็นมหาสังฆปริณายก  เลื่อนพระเกียรติยศทั้งในราชตระกูลวงศ์และในสมณศักดิ์ที่สมเด็จพระสังฆราช

โคลง

1. โคลงกลบทดาวล้อมเดือน

2. โคลงจารึกศาลารายและโคลงจารึกศาลาหน้าพระมหาเจดีย์

3. โคลงดั้นเรื่องปฏิสังขรณ์วัดพระเชตุพน

4. โคลงภาพคนต่างภาษา

5. โคลงภาพฤาษีดัดตน

6. กลโคลงวิวิธมาลี

 

ร่าย

1. ร่ายทำขวัญนาคหลวง

2. ร่ายยาวมหาเวสสันดรชาดก

 

ลิลิต

1. ลิลิตกระบวนแห่พระกฐินพยุหยาตราทางสถลมารคและทางชลมารค

2. ลิลิตตะเลงพ่าย

 

ฉันท์

1. กฤษณาสอนน้องคำฉันท์

2. ฉันท์กล่อมช้างพังและกาพย์ขับไม้กล่อมช้างพัง  ใน คำฉันท์ดุษฎีสังเวย

3. ฉันท์สังเวยกลองวินิจฉัยเภรี  ใน คำฉันท์ดุษฎีสังเวย

4. ฉันท์วรรณพฤติและมาตราพฤติ

5. สรรพสิทธิ์คำฉันท์

6. สมุทรโฆษคำฉันท์ (ตอนปลาย)

 

กลอน  ได้แก่  เพลงยาวเจ้าพระ

 

ร้อยแก้ว

 

1. คำประกาศบรมราชาภิเษกรัชกาลที่ 4

2. ปฐมสมโพธิกถา

3. พระธรรมเทศนาพระราชพงศาวดารสังเขป

4. พระธรรมเทศนาพระราชพงศาวดารสังเขปและพระราชพงศาวดารย่อ

5. คำฤษฎี (พระนิพนธ์ร่วมกับสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเดชาดิศร  และพระเจ้าบรมวงศ์เธอ  กรมหลวงภูวเนตรนรินทรฤทธิ์)

6. จักรทีปนี (ร้อยแก้วปนกาพย์) ตำราพยากรณ์

นริศรานุวัดติวงศ์, สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้า กรมพระยา และสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ. สาส์นสมเด็จ เล่ม 19. พระนคร : คุรุสภา, 2505.

สำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ. 200 ปี สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิต ชิโนรส. กรุงเทพฯ : อมรินทร์พริ้นติ้ง, 2533.