TLD-003-1452

ดาบสโพธิสัตว์ 6 (ชื่อตัวละคร)

ปัญจอุโปสถชาดก   นิบาตชาดก  

ดาบสโพธิสัตว์เป็นตัวละครในเรื่องปัญจอุโปสถชาดก ปกิณกนิบาต ในนิบาตชาดก

ในแคว้นมคธ พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติในตระกูลพราหมณ์มหาศาล ครั้นเจริญวัยก็ละกามคุณออกบวชเป็นดาบสอยู่ในป่าแห่งหนึ่ง ใกล้อาศรมมีนกพิราบผัวเมีย งู สุนัขจิ้งจอก และหมีอาศัยอยู่ สัตว์เหล่านั้นได้ฟังธรรมจากดาบสโพธิสัตว์เป็นครั้งคราว

วันหนึ่งขณะนกพิราบผัวเมียพากันออกหาอาหารอย่างมีความสุข เหยี่ยวตัวหนึ่งโฉบนางนกไปจิกกิน นกพิราบเศร้าโศกเสียใจเพราะไร้คู่ ต่อมาคิดได้ว่าเพราะความกำหนัดในราคะทำให้ตนเป็นทุกข์ จึงตั้งใจจะข่มราคะด้วยการงดหาอาหารและไปสมาทานอุโบสถที่อาศรมของดาบสโพธิสัตว์

ฝ่ายงูซึ่งกำลังหาอาหารอยู่ ครั้นได้ยินเสียงฝีเท้าของเหล่าแม่โคก็หลบไปอยู่ในจอมปลวก ขณะนั้นโคเผือกซึ่งเป็นโคมงคลของนายบ้านกำลังขวิดดินเล่นอยู่ได้เหยียบลงไปที่จอมปลวก งูโกรธจึงกัดโคตาย ชาวบ้านร่ำไห้อาลัยรักแล้วช่วยกันฝังโค งูคิดได้ว่าตนฆ่าโคเพราะความโกรธ ทำให้ชาวบ้านต้องทุกข์โศก ก็คิดจะข่มความโกรธ จึงตั้งใจงดหาอาหารแล้วไปสมาทานอุโบสถที่อาศรมของดาบสโพธิสัตว์

ส่วนสุนัขจิ้งจอกออกไปเที่ยวหาอาหาร พบช้างตายตัวหนึ่งก็มุดเข้าไปทางช่องทวารหนัก กัดกินเนื้อและเลือดอย่างสำราญใจ และพอใจที่จะอยู่ในท้องช้าง เวลาผ่านไปซากช้างถูกลมและแดด ช่องทวารช้างจึงแห้งและหดตัวชิดกัน สุนัขจิ้งจอกกัดกินช้างไม่ได้ก็อดอยากผอมเหลืองและไม่สามารถออกไปได้ วันหนึ่งฝนตกหนัก ทวารหนักของช้างเปียกชุ่มเกิดมีช่องแคบๆ สุนัขจิ้งจอกจึงพุ่งตัวกระแทกทวารหนักออกไปได้ แต่ขนหลุดหมดเพราะครูดกับทวารหนักของช้าง สุนัขจิ้งจอกคิดได้ว่าตนต้องทุกข์ทรมานเพราะความโลภ จึงตั้งใจข่มความโลภด้วยการงดหาอาหารแล้วไปสมาทานอุโบสถที่อาศรมของดาบสโพธิสัตว์

ฝ่ายหมีไม่พอใจที่จะหาอาหารในถิ่นของตน จึงเที่ยวเดินไปจนถึงบ้านปัจจันตคามในแคว้นมัลลรัฐ ชาวบ้านยิงธนูและขว้างท่อนไม้ใส่ ถูกหัวเลือดไหล หมีหนีกลับไปถึงที่อยู่ของตน และคิดได้ว่าตนได้รับความทุกข์เพราะความปรารถนาเกินขอบเขต จึงต้องการข่มความปรารถนานั้นด้วยการงดหาอาหารแล้วไปสมาทานอุโบสถที่อาศรมของดาบสโพธิสัตว์

ส่วนดาบสโพธิสัตว์ไม่บรรลุฌานสมาบัติเพราะมีมานะในชาติตระกูลของตน พระปัจเจกพุทธเจ้ารู้เรื่องจึงลงไปนั่งอยู่บนอาสนะของดาบสโพธิสัตว์ เมื่อดาบสเห็นดังนั้นก็ไม่พอใจ เข้าไปด่าว่า พระปัจเจกพุทธเจ้าเตือนให้ละมานะ แต่ดาบสโพธิสัตว์กลับเพิกเฉย พระปัจเจกพุทธเจ้าจึงเหาะขึ้นไปในอากาศ ละอองที่บาทร่วงลงไปในชฎาของดาบส ดาบสโพธิสัตว์สำนึกได้ว่าประพฤติตนไม่เหมาะสมก็คิดจะข่มมานะจึงตั้งใจอดอาหาร เมื่อระงับความอหังการของตนได้สำเร็จ ไม่ช้าดาบสโพธิสัตว์ก็ได้สมาบัติ 8 และอภิญญา 6 นกพิราบ งู สุนัขจิ้งจอก และหมีเข้าไปนมัสการดาบสโพธิสัตว์ แล้วเล่าเรื่องราวของตน พระโพธิสัตว์ก็บอกสาเหตุที่ไม่ออกไปหาผลไม้ แล้วให้โอวาทแก่สัตว์ทั้งสี่ เมื่อสิ้นชีพดาบสโพธิสัตว์ได้ไปเกิดในพรหมโลก ส่วนนกพิราบ งู สุนัขจิ้งจอก และหมีตั้งมั่นอยู่ในโอวาทของดาบสเมื่อสิ้นชีพจึงได้ไปเกิดในสวรรค์

กิตติชัย พินโน 

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)