ดาบสโพธิสัตว์เป็นตัวละครในเรื่องพรหมทัตชาดก จตุกกนิบาต ในนิบาตชาดก

ในแผ่นดินพระเจ้าปัญจาลราช* (บางแห่งว่าเป็นพระเจ้าพรหมทัต) แห่งอุตตรปัญจาลนคร* แคว้นกปิลรัฐ* พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติในตระกูลพราหมณ์อยู่ในนิคมคามแห่งหนึ่ง เมื่อเจริญวัยได้ไปศึกษาศิลปศาสตร์ที่เมืองตักสิลา แล้วออกบวชเป็นดาบสอยู่ในป่าหิมพานต์ วันหนึ่งดาบสโพธิสัตว์อยากอาหารที่มีรสเค็มและรสเปรี้ยวจึงออกเดินทางไปหยุดพักอยู่ในอุทยานเมืองอุตตรปัญจาลนคร รุ่งเช้าดาบสโพธิสัตว์เข้าไปถึงประตูวัง พระเจ้าปัญจาลราชทอดพระเนตรเห็นก็ทรงเลื่อมใสในอิริยาบถจึงถวายภัตตาหาร แล้วนิมนต์ให้เข้าไปฉันในวังอยู่เสมอ

ครั้นสิ้นฤดูฝน ดาบสโพธิสัตว์จะกลับป่าหิมพานต์ คิดว่าหนทางกันดาร จึงจะทูลขอรองเท้าและร่มใบไม้ แต่ไม่ต้องการให้คนอื่นรู้จึงขอเฝ้าเพียงลำพัง ขณะที่เฝ้านั้นดาบสโพธิสัตว์เกิดกลัวขึ้นมาว่าหากพระราชาไม่ประทานสิ่งของให้ตามที่ขอก็จะผิดใจกัน วันนั้นดาบสโพธิสัตว์จึงไม่ได้ทูลขอสิ่งที่ต้องการ

ต่อมาพระเจ้าปัญจาลราชเสด็จมาที่อุทยาน ดาบสโพธิสัตว์ก็ขอเฝ้าตามลำพังอีก แต่ก็ไม่กล้าทูลขอสิ่งที่ต้องการ เป็นเช่นนี้อยู่ถึง 12 ปี พระเจ้าปัญจาลราชเข้าใจว่าดาบสคงเบื่อเพศบรรพชิตและต้องการราชสมบัติแต่ไม่กล้าขอ จึงไปพบดาบสโพธิสัตว์อีกครั้ง ตรัสให้ขอได้ทุกอย่าง ดาบสโพธิสัตว์จึงทูลขอรองเท้ากับร่มใบไม้ พระเจ้าปัญจาลราชสงสัยว่าเหตุใดก่อนหน้านี้ดาบสจึงไม่กล้าขอ ดาบสโพธิสัตว์ทูลว่าการขอเป็นการเรียกร้อง ผู้ขอย่อมได้ผล 2 อย่าง คือได้ทรัพย์และไม่ได้ทรัพย์ พระเจ้าปัญจาลราชเกิดความเลื่อมใส จะถวายโคแดง 1,000 ตัวกับนายฝูงให้ แต่ดาบสโพธิสัตว์ปฏิเสธว่าไม่ต้องการวัตถุกาม ขอรับเพียงสิ่งที่ขอเท่านั้น แล้วดาบสโพธิสัตว์ก็ถวายโอวาทว่าไม่ให้ทรงตั้งอยู่ในความประมาท ให้รักษาศีล และกระทำอุโบสถ แล้วดาบสโพธิสัตว์ก็กลับไปบำเพ็ญเพียรในป่าหิมพานต์จนได้อภิญญาและสมาบัติ เมื่อสิ้นชีวิตแล้วได้ไปเกิดในพรหมโลก