ดาบสโพธิสัตว์เป็นตัวละครในเรื่องวีติจฉชาดก ทุกนิบาต ในนิบาตชาดก
ในแผ่นดินพระเจ้าพรหมทัตแห่งเมืองพาราณสี พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติในตระกูลพราหมณ์แห่งแคว้นกาสิก เมื่อเจริญวัยได้ออกบวชเป็นดาบสอยู่ในป่าหิมพานต์ ต่อมาย้ายไปอยู่ที่บรรณศาลาใกล้ฝั่งแม่น้ำคงคา
วันหนึ่งมีปริพาชกเที่ยวไต่ถามปัญหาในชมพูทวีปแต่ไม่ได้รับคำตอบ เมื่อไปถึงหมู่บ้านแห่งหนึ่งได้รู้จากชาวบ้านว่ามีดาบสผู้มีปัญญาอาศัยอยู่ก็ขอให้พาไปพบ ดาบสโพธิสัตว์ถามปริพาชกว่าจะดื่มน้ำในแม่น้ำคงคาหรือไม่ ปริพาชกย้อนถามว่าอะไรคือแม่น้ำคงคา เห็นมีแต่น้ำ ทราย และฝั่งนี้กับฝั่งโน้นเท่านั้น พระโพธิสัตว์ตอบว่าถ้าปริพาชกแยกน้ำ ทราย และฝั่งนี้กับฝั่งโน้นก็ไม่มีแม่น้ำคงคา ปริพาชกรู้ว่าตนแพ้แล้วก็วิ่งหนีไป พระโพธิสัตว์แสดงธรรมแก่ชาวบ้านที่มาชุมนุมในที่นั้นว่า ผู้ใดเห็นสิ่งที่มีอยู่ย่อมไม่ปรารถนาสิ่งนั้น ผู้ใดมีสิ่งใดอยู่แล้วก็ย่อมติเตียนสิ่งนั้น ผู้แสวงหาสิ่งที่ตนไม่มีจึงต้องวนเวียนอยู่ในวัฏสงสารตราบจนสิ้นกาลเพราะความปรารถนานั้นหาที่สุดมิได้
นามานุกรม