ดาบสโพธิสัตว์เป็นตัวละครในเรื่องสมุคคชาดก นวกนิบาต ในนิบาตชาดก

ในสมัยพระเจ้าพรหมทัตแห่งกรุงพาราณสี พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็นดาบสในป่าหิมพานต์ บำเพ็ญพรตจนได้ฌานอภิญญาและสมาบัติ ในเวลานั้นมีทานพ (อสูร) ผีเสื้อน้ำตนหนึ่งอาศัยอยู่ใกล้กับบรรณศาลาของดาบสโพธิสัตว์ ไปฟังธรรมจากดาบสโพธิสัตว์อยู่เนืองๆ ฟังธรรมแล้วก็ไปดักจับมนุษย์ทั้งหลายที่เดินทางผ่านแถวนั้นกินเป็นอาหาร

วันหนึ่งนางกุลธิดาคนหนึ่งมีรูปร่างผิวพรรณงดงามอาศัยอยู่ในปัจจันตคามแห่งหนึ่งในแคว้นกาลิกรัฐเดินทางพร้อมกับบริวารไปเยี่ยมบิดามารดาในกรุงพาราณสี ทานพเห็นก็วิ่งเข้าไปหา บริวารของนางกุลธิดาเห็นก็ตกใจหนีไป ทานพมีจิตปฏิพัทธ์นางจึงพาไปอยู่ในถ้ำของตน ไม่ว่าจะไปไหนทานพจะนำนางใส่สมุกซึ่งมีรูปร่างคล้ายขวด แล้วกลืนสมุกไว้ในท้องของตนเพื่อรักษานางไว้ วันหนึ่งทานพจะไปอาบน้ำในสระ จึงคายสมุกที่ใส่นางออกมาแล้วให้นางชำระร่างกาย พักตากลมอยู่ข้างสมุก ส่วนตนวางใจภรรยาจึงไปเล่นน้ำไกลออกไป

ในเวลานั้นเองวิชาธรชื่อวายุบุตรถือพระขรรค์เหาะผ่านมา นางกุลธิดาเห็นก็ยกมือขึ้นทำสัญญาณให้วิชาธรลงมาหา นางให้วิชาธรลงไปอยู่ในสมุกแล้วนางก็นั่งทับฝาสมุกไว้ เมื่อเห็นทานพเดินมาก็ลงไปนอนทับวิชาธรในสมุก เอาผ้าห่มคลุมตัว ฝ่ายทานพมิได้สงสัยอะไรก็กลืนสมุกไว้ในท้อง

ทานพคิดถึงดาบสโพธิสัตว์ซึ่งตนมิได้ไปเยี่ยมนานแล้วก็ไปนมัสการ ดาบสโพธิสัตว์เห็นทานพแต่ไกลรู้ได้ว่าทานพกลืนคนไว้ในท้อง 2 คน จึงทักทายว่าทั้ง 3 คนเดินทางมาจากไหน ทานพสงสัยว่าเหตุใดดาบสโพธิสัตว์พูดว่า 3 คนทั้ง ๆ ที่มีตนเพียงผู้เดียว จึงถามดาบสโพธิสัตว์ เมื่อรู้ว่า 3 คนหมายถึงตน ภรรยา และวิชาธรชายชู้ ทานพก็หวาดกลัวว่าวิชาธรจะใช้พระขรรค์แหวะท้องตนออกมาแล้วหนีไป ทานพจึงคายสมุกออกวางไว้ตรงหน้าดาบสโพธิสัตว์แล้วเปิดฝาสมุกก็เห็นภรรยาและวิชาธร ฝ่ายวิชาธรก็เหาะหนีไป

ทานพศรัทธาเลื่อมใสดาบสโพธิสัตว์อย่างยิ่ง กล่าวกับดาบสโพธิสัตว์ว่าภรรยาที่ตนอุปถัมภ์เลี้ยงดูและรักษานางไว้เป็นอย่างดียังคิดทรยศนอกใจร่วมประเวณีกับชายอื่น ตนรอดชีวิตก็เพราะพระดาบสช่วยไว้ จากนั้นดาบสโพธิสัตว์ได้แสดงธรรมแก่ทานพ และสอนให้นางกุลธิดารักษาศีล 5 ทานพกล่าวกับนางว่าตนถึงกับรักษานางไว้ในท้องแล้วยังรักษานางไว้ไม่ได้ แล้วผู้ใดจะรักษานางได้เล่า จึงส่งนางไป แล้วทานพก็อำลาดาบสโพธิสัตว์กลับเข้าป่าไปยังที่พำนักของตน