กาฬกัณณีเป็นตัวละครในเรื่องกาฬกัณณีชาดก  เอกนิบาต  ในนิบาตชาดก  เป็นสหายของเศรษฐีเมืองพาราณสี

 

ครั้งพระเจ้าพรหมทัตครองเมืองพาราณสี  พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็นมหาเศรษฐีในนครนั้น  มหาเศรษฐีมีสหายชื่อกาฬกัณณี  วันหนึ่งกาฬกัณณีตกยากจึงมาขอความช่วยเหลือจากเศรษฐีและได้รับการช่วยเหลือ  กาฬกัณณีจึงปฏิบัติกิจการต่าง ๆ ภายในบ้านของเศรษฐีเป็นการตอบแทน  แต่คนทั้งหลายก็พากันทักท้วงไม่อยากให้กาฬกัณณีทำงานในบ้านของเศรษฐีเพราะไม่ชอบชื่อของเขาที่เป็นอัปมงคล  เศรษฐีไม่สนใจคำทักท้วง  ยังคงแต่งตั้งให้กาฬกัณณีเป็นผู้เฝ้าบ้านในช่วงที่ไปบ้านส่วยที่ต่างเมือง

 

คืนหนึ่งเมื่อพวกโจรรู้ว่าเศรษฐีไม่อยู่  จึงวางแผนเข้าปล้นบ้านของเศรษฐี  แต่ไม่อาจปล้นได้สำเร็จเพราะกาฬกัณณีได้ปลุกคนให้ตื่นและให้ตีกลองประโคมดนตรีเกิดเสียงดังราวกับมีมหรสพ  พวกโจรเข้าใจว่ามหาเศรษฐีอยู่  ต่างก็ทิ้งศัสตราวุธแล้วหนีไป  เมื่อเศรษฐีกลับมาผู้คนทั้งหลายจึงเล่าเรื่องให้ฟัง  เศรษฐีจึงกล่าวว่าถ้าตนละทิ้งสหายผู้นี้ไปตามคำทักท้วงของคนเหล่านั้น  ทรัพย์สมบัติของตนคงหมดสิ้น  กาฬกัณณีมาณพจึงเป็นแบบอย่างของกัลยาณมิตรที่ควรแก่การคบหา  แม้จะมีชื่อเป็นอัปมงคลก็ตาม

"