กาฬกัณณีเป็นตัวละครในเรื่องกาฬกัณณีชาดก เอกนิบาต ในนิบาตชาดก เป็นสหายของเศรษฐีเมืองพาราณสี
ครั้งพระเจ้าพรหมทัตครองเมืองพาราณสี พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็นมหาเศรษฐีในนครนั้น มหาเศรษฐีมีสหายชื่อกาฬกัณณี วันหนึ่งกาฬกัณณีตกยากจึงมาขอความช่วยเหลือจากเศรษฐีและได้รับการช่วยเหลือ กาฬกัณณีจึงปฏิบัติกิจการต่าง ๆ ภายในบ้านของเศรษฐีเป็นการตอบแทน แต่คนทั้งหลายก็พากันทักท้วงไม่อยากให้กาฬกัณณีทำงานในบ้านของเศรษฐีเพราะไม่ชอบชื่อของเขาที่เป็นอัปมงคล เศรษฐีไม่สนใจคำทักท้วง ยังคงแต่งตั้งให้กาฬกัณณีเป็นผู้เฝ้าบ้านในช่วงที่ไปบ้านส่วยที่ต่างเมือง
คืนหนึ่งเมื่อพวกโจรรู้ว่าเศรษฐีไม่อยู่ จึงวางแผนเข้าปล้นบ้านของเศรษฐี แต่ไม่อาจปล้นได้สำเร็จเพราะกาฬกัณณีได้ปลุกคนให้ตื่นและให้ตีกลองประโคมดนตรีเกิดเสียงดังราวกับมีมหรสพ พวกโจรเข้าใจว่ามหาเศรษฐีอยู่ ต่างก็ทิ้งศัสตราวุธแล้วหนีไป เมื่อเศรษฐีกลับมาผู้คนทั้งหลายจึงเล่าเรื่องให้ฟัง เศรษฐีจึงกล่าวว่าถ้าตนละทิ้งสหายผู้นี้ไปตามคำทักท้วงของคนเหล่านั้น ทรัพย์สมบัติของตนคงหมดสิ้น กาฬกัณณีมาณพจึงเป็นแบบอย่างของกัลยาณมิตรที่ควรแก่การคบหา แม้จะมีชื่อเป็นอัปมงคลก็ตาม
"
นามานุกรม