ดาบสโพธิสัตว์เป็นตัวละครในเรื่องหลิททราคชาดก นวกนิบาต ในนิบาตชาดก

ครั้งที่ดาบสโพธิสัตว์และดาบสกุมารผู้เป็นบุตรบำเพ็ญพรตอยู่ในป่าหิมพานต์ มีนางกุมาริกา (ในจุลลนารทกัสสปชาดกเรียกตัวละครตัวเดียวกันนี้ว่านางถูลกุมาริกา) ผู้หนึ่งหนีจากการถูกกวาดต้อนเป็นเชลยของโจรเดินทางมาถึงอาศรม พบดาบสกุมารอยู่ตามลำพัง เพราะดาบสบิดาออกไปหาผลไม้ในป่า นางพึงใจดาบสกุมาร ทั้งสองจึงได้อยู่ร่วมกัน นางกุมาริกาชวนดาบสกุมารไปอยู่ด้วยในเมือง โดยนางอ้างว่าการรักษาศีลในป่าซึ่งเงียบสงัดและบริสุทธิ์จะไม่ได้อานิสงส์เท่าการรักษาศีลท่ามกลางมนุษย์ผู้มีกิเลส เพราะต้องใช้ความอดทนสูง ดาบสกุมารขอผัดให้ดาบสบิดากลับมาจากป่าก่อน นางกุมาริกากลัวว่าดาบสโพธิสัตว์รู้เรื่องแล้วจะทำร้ายตนจึงจะหนีไปก่อน โดยทำเครื่องหมายไว้ตามเส้นทางให้ดาบสกุมารตามไปภายหลัง แล้วนางก็จากไป

ฝ่ายดาบสกุมารไม่เป็นอันทำกิจวัตรประจำวันเช่นเคย เฝ้าแต่คิดถึงนาง ดาบสโพธิสัตว์กลับมาได้เห็นอาการดาบสกุมารก็เข้าใจว่าหลงสตรี เมื่อไต่ถาม ดาบสกุมารก็บอกว่าตนจะไปอยู่กับสหายในเมืองเพื่อรักษาศีลท่ามกลางมนุษย์ที่มีกิเลสเพื่อจะได้อานิสงส์อันยิ่งใหญ่ ขอให้ดาบสโพธิสัตว์แนะนำสั่งสอนว่าควรและไม่ควรคบคนประเภทใด และควรจะปฏิบัติตนอย่างไร

ดาบสโพธิสัตว์จึงเทศนาสั่งสอน เช่น ควรคบผู้ที่ไม่ทำชั่วทั้งกาย วาจาและใจ ไม่ควรคบกับผู้ที่มีจิตใจกลับกลอก เป็นต้น ดาบสกุมารฟังแล้วก็เกิดความกลัวที่จะต้องไปอยู่ท่ามกลางมนุษย์ จึงเปลี่ยนใจบำเพ็ญพรตอยู่กับบิดาในป่า ดาบสโพธิสัตว์จึงสอนให้บริกรรมกสิณจนดาบสกุมารได้ฌานอภิญญาและสมาบัติ เมื่อสิ้นชีวิตทั้งสองก็ได้ไปเกิดในพรหมโลก