ดาบสโพธิสัตว์เป็นตัวละครในเรื่องอรัญญชาดก จตุกกนิบาต ในนิบาตชาดก

ในแผ่นดินพระเจ้าพรหมทัตแห่งเมืองพาราณสี พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติในตระกูลพราหมณ์ เมื่อเจริญวัยได้ไปศึกษาที่เมืองตักสิลา ครั้นกลับมามีภรรยาและบุตร 1 คน ต่อมาภรรยาสิ้นชีวิต จึงพาบุตรไปบวชเป็นดาบสอยู่ในป่าหิมพานต์

วันหนึ่งดาบสโพธิสัตว์ออกไปหาผลไม้ ส่วนดาบสกุมารอยู่เฝ้าอาศรม ขณะนั้นมีโจรปล้นปัจจันตคาม (บ้านปลายแดน) กวาดต้อนเชลยไปเป็นจำนวนมาก นางกุมาริกาคนหนึ่งหนีไปถึงอาศรม ล่อลวงประโลมดาบสกุมารจนศีลขาด แล้วชักชวนให้หนีไปอยู่ด้วยกัน แต่ดาบสกุมารขอรอพบบิดาก่อน นางก็ตกลงและออกไปนั่งคอยอยู่ที่ริมทาง เมื่อดาบสโพธิสัตว์กลับมารู้เรื่องก็ไม่ขัดขวาง ดาบสกุมารถามว่าหากออกไปอยู่ในเมืองควรคบกับบุรุษประเภทใด ดาบสโพธิสัตว์ตอบว่าควรคบผู้ที่ไม่รังเกียจตน อดทนต่อความน่ารังเกียจของตนได้ เชื่อฟังถ้อยคำของตน งดโทษให้เมื่อตนทำผิด และคบคนที่กายและใจไม่ชั่ว ส่วนผู้ที่ไม่ควรคบคือผู้ที่มีจิตใจไม่มั่นคง คุ้มดีคุ้มร้าย และกลับกลอก ดาบสกุมารรู้ว่าไม่อาจหาคนเหล่านั้นได้จึงตัดสินใจไม่ไปกับนางกุมาริกา ดาบสโพธิสัตว์สอนดาบสกุมารให้ทำกสิณบริกรรม บำเพ็ญฌาน เมื่อสิ้นชีวิตแล้วทั้งสองก็ได้ไปเกิดในพรหมโลก