TLD-003-1465

ดาบสโพธิสัตว์ 19 (ชื่อตัวละคร)

อัฏฐสัททชาดก   นิบาตชาดก  

ดาบสโพธิสัตว์เป็นตัวละครในเรื่องอัฏฐสัททชาดก อัฏฐกนิบาต ในนิบาตชาดก

ครั้งพระเจ้าพรหมทัตครองเมืองพาราณสี พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติในตระกูลพราหมณ์ซึ่งมีสมบัติ 80 โกฏิ เมื่อเจริญวัยได้ไปศึกษาศิลปวิทยาที่เมืองตักสิลาจนสำเร็จกลับมา

ครั้นบิดามารดาสิ้นชีวิตก็ให้ทานทรัพย์สมบัติทั้งหมดแล้วออกบวชเป็นดาบสในป่าหิมพานต์จนได้ฌานอภิญญา ต่อมาดาบสโพธิสัตว์เข้าไปในเมืองเพื่อจะได้บริโภคอาหารที่มีรสเค็มรสเปรี้ยว และพักอาศัยในอุทยานเมืองพาราณสี คืนหนึ่งพระเจ้าพาราณสีบรรทมอยู่บนพระแท่น ในเวลาเที่ยงคืนทรงได้ยินเสียง 8 อย่างก็ตกพระทัยกลัว ครั้นรุ่งเช้าตรัสเล่าความแก่พราหมณ์ทั้งหลาย พวกพราหมณ์พยากรณ์ว่าพระองค์จะมีอันตราย ขอให้ทำพิธีบูชายัญด้วยการฆ่าสัตว์อย่างละสี่ เมื่อพระเจ้าพาราณสีอนุญาตพวกพราหมณ์ก็กลับที่อยู่ปรึกษาหารือกันเรื่องทำพิธี

ขณะนั้นมาณพผู้หนึ่งเป็นศิษย์ของพราหมณ์ผู้ใหญ่ มีปัญญาเฉลียวฉลาดพูดห้ามอาจารย์ว่ายัญกรรมดังกล่าวเป็นของร้อนและไม่ควรฆ่าสัตว์ แต่พวกพราหมณ์ไม่ฟังคำพากันโกรธมาณพผู้นั้น มาณพจึงออกจากสำนักของพราหมณ์เที่ยวแสวงหาผู้ที่สามารถห้ามพระราชาได้ เมื่อพบดาบสโพธิสัตว์ได้ไต่ถามจนรู้ว่าดาบสเข้าใจเสียงที่พระราชาทรงสดับ ดาบสกล่าวว่าถ้าพระราชาเสด็จมาถามจึงจะทูล มาณพจึงเข้าไปทูลพระราชา เมื่อพระเจ้าพาราณสีเสด็จไปถึงอุทยานดาบสทูลว่าเสียงทั้ง 8 นั้นไม่ทำให้เกิดอันตรายแก่พระองค์ เสียงเหล่านั้นเกิดขึ้นเพราะมีเหตุดังนี้

เสียงที่ 1 นกยางในสวนใกล้วังร้องเสียงดังเพราะน้ำในสระแห้ง นกยางไม่มีปลากิน เมื่อหิวจึงร้อง สาเหตุดังกล่าวนี้พระดาบสแนะวิธีแก้ไขโดยให้ขุดลอกสระแล้วไขน้ำเข้าให้เต็ม

เสียงที่ 2 แม่กาซึ่งอาศัยอยู่ที่เสาระเนียดโรงช้างร้องเสียงดังเพราะนายควาญช้างชื่อพันธุระเอาขอตีแม่กาลูกกาและรื้อรัง สาเหตุดังกล่าวนี้พระดาบสแนะให้ห้ามควาญช้างผู้นั้นรังแกกาอีกต่อไป พระราชาไล่ควาญผู้นั้นออกแล้วให้ผู้อื่นทำหน้าที่แทน

เสียงที่ 3 แมลงภู่ซึ่งอยู่ที่ช่อฟ้าปราสาทร้องเสียงดัง เพราะแมลงภู่กัดกินกระพี้ไม้ช่อฟ้าหมดแล้วไม่อาจกัดแก่นไม้ได้ เมื่อไม่มีอาหารกินจึงร้อง สาเหตุดังกล่าวนี้พระดาบสแนะให้นำแมลงภู่ออกจากไม้ช่อฟ้า

เสียงที่ 4 นกดุเหว่าซึ่งเลี้ยงไว้ในวังร้องเสียงดังเพราะคิดถึงป่าที่เคยอยู่ สาเหตุดังกล่าวนี้พระดาบสแนะให้พระราชาปล่อยนกเข้าป่าไป

เสียงที่ 5 เนื้อตัวหนึ่งซึ่งเลี้ยงไว้ในวังส่งเสียงร้องเพราะคิดถึงนางเนื้อ สาเหตุดังกล่าวนี้พระดาบสแนะให้ปล่อยเนื้อนั้นกลับที่อยู่

เสียงที่ 6 วานรตัวหนึ่งซึ่งเลี้ยงไว้ในวังส่งเสียงร้องเพราะถูกนายพรานชื่อภรตจับจากป่ามาถวายพระราชา วานรคิดถึงคู่และอยากกลับไปป่าหิมพานต์ สาเหตุดังกล่าวนี้พระดาบสแนะให้ปล่อยวานรไป

เสียงที่ 7 กินนรตัวหนึ่งซึ่งเลี้ยงไว้ในวังส่งเสียงดัง เพราะคิดถึงนางกินรีซึ่งเคยอยู่ร่วมกัน สาเหตุดังกล่าวนี้พระดาบสแนะให้พระราชาปล่อยกินนรไป

เสียงที่ 8 พระปัจเจกพุทธเจ้าองค์หนึ่งซึ่งอยู่ที่เขานันทมูลกะรู้ว่าจะสิ้นอายุ ก็ดำริจะไปนิพพานในอุทยานของพระเจ้าพาราณสี เมื่อเหาะไปถึงยอดปราสาทที่พระราชาประทับก็เปล่งเสียงอุทาน แล้วไปนิพพานที่โคนต้นสาละในอุทยาน

สาเหตุดังกล่าวนี้พระดาบสแนะให้พระเจ้าพาราณสีไปปลงพระศพพระปัจเจกพุทธเจ้าและก่อสถูปธาตุไว้บูชา พระดาบสโพธิสัตว์แสดงธรรมเทศนาแด่พระเจ้าพาราณสี สอนว่าไม่ให้ประมาทแล้วทูลลากลับป่าหิมพานต์บำเพ็ญพรหมวิหารและฌานอย่างมั่นคง เมื่อสิ้นชีวิตแล้วได้ไปเกิดในพรหมโลก

กิตติชัย พินโน 

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)