ตะเภาทองเป็นตัวละครในบทละครเรื่องไกรทอง เป็นลูกสาวคนโตของเศรษฐีเมืองพิจิตร มีน้องสาวชื่อตะเภาแก้ว*

วันหนึ่งขณะที่นางตะเภาทองเล่นน้ำกับนางตะเภาแก้วและบ่าวไพร่อยู่นั้น พญาชาลวัน* ซึ่งเป็นจระเข้เห็นนางตะเภาทองก็นึกรักจึงคาบนางไปยังถ้ำใต้น้ำ นางตะเภาทองตกใจจนสลบไป หลังจากฟื้นขึ้นพบพญาชาลวันซึ่งกลายร่างเป็นมนุษย์รูปงาม นางก็พึงใจ พญาชาลวันเกี้ยวพาราสีและได้นางเป็นภรรยา ต่อมาไกรทอง* จับพญาชาลวันได้ และพานางตะเภาทองไปส่งคืนให้แก่เศรษฐี แต่นางตะเภาทองพูดกับมนุษย์ไม่ได้เพราะถูกรังควานของพญาชาลวันเข้าทับ ต่อเมื่อพญาชาลวันตายจึงจะหาย เศรษฐีจึงขอให้ไกรทองช่วยนางให้หายจากอาการประหลาด ไกรทองจึงฆ่าพญาชาลวัน เมื่อพญาชาลวันเสียชีวิต นางตะเภาทองก็หายเป็นปกติ เศรษฐีจึงยกนางตะเภาทองให้เป็นภรรยาเพื่อตอบแทนที่ช่วยชีวิตนาง หลังจากได้ยกนางตะเภาแก้วให้เป็นภรรยาไกรทองคนหนึ่งแล้ว ตะเภาทองและตะเภาแก้วอยู่ร่วมกับไกรทองอย่างเป็นสุข ต่อมาไกรทองไปหลงนางวิมาลา* ภรรยาของพญาชาลวันและพาขึ้นมาอยู่ด้วย นางตะเภาทองและนางตะเภาแก้วหึงหวงถึงขั้นด่าทอตบตีกับนางวิมาลา จนไกรทองต้องให้นางวิมาลากลับไปอยู่ในถ้ำก่อน แล้วไกรทองก็เกลี้ยกล่อมนางทั้งสองให้ยอมให้ตนไปหานางวิมาลาได้ โดยสัญญาว่าจะกลับมาหานางทั้งสองบ้าง