TLD-003-1620

ติริฏิวัจฉะ (ชื่อตัวละคร)

ติริฏิวัจฉชาดก   นิบาตชาดก  

ติริฏิวัจฉะเป็นตัวละครในเรื่องติริฏิวัจฉชาดก ติกนิบาต ในนิบาตชาดก เป็นพระโพธิสัตว์

ในสมัยพระเจ้าพรหมทัตแห่งกรุงพาราณสี พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติในตระกูลพราหมณ์อยู่ในแคว้นกาสิกรัฐ บิดามารดาให้ชื่อว่าติริฏิวัจฉะ เมื่อเจริญวัยไปศึกษาศิลปศาสตร์ ณ เมืองตักสิลา สำเร็จการศึกษาแล้วกลับมาครองเรือน เมื่อบิดามารดาสิ้นชีวิตก็รู้สึกสลดใจ สละทรัพย์สมบัติออกบวชเป็นดาบสบำเพ็ญพรตในป่า ต่อมาในปัจจันตคามเกิดการจลาจล มีพวกโจรปล้นสะดมเป็นที่เดือดร้อน พระเจ้าพรหมทัตยกทัพไปปราบ แต่ทรงปราชัย ต้องเสด็จช้างพระที่นั่งหนีเข้าป่าไปแต่ลำพังจนถึงบรรณศาลาของติริฏิวัจฉดาบสโพธิสัตว์ ขณะนั้นพระดาบสไปหาผลไม้ในป่า

พระเจ้าพรหมทัตลงจากช้างพระที่นั่ง ทรงกระหายน้ำ เห็นบ่อน้ำแต่หาภาชนะตักน้ำมิได้ จึงแก้เชือกสายรัดประคนที่ท้องช้างแล้วทรงจูงช้างมายืนริมปากบ่อ ผูกปลายเชือกข้างหนึ่งกับเท้าช้าง ทรงเอาเชือกอีกข้างหนึ่งหย่อนลงไปในบ่อ แล้วทรงเหนี่ยวสายเชือกลงไป แต่เชือกสั้นไม่ถึงน้ำจึงทรงเหนี่ยวสายเชือกขึ้นมา ทรงเอาพระภูษาต่อเชือกแล้วเหนี่ยวลงไปในบ่ออีก แต่ก็ยังคงไปไม่ถึง ทรงทนความกระหายมิได้จึงกระโดดลงไปในบ่อ ครั้นดื่มน้ำพออิ่มแล้วก็ไม่ทรงสามารถขึ้นจากบ่อได้ ต้องยืนแช่น้ำอยู่ในบ่อ ส่วนช้างก็เฝ้าคอยพระเจ้าพรหมทัตอยู่ที่ริมบ่อ

ตกเย็นติริฏิวัจฉดาบสโพธิสัตว์กลับมาเห็นช้างก็คาดว่าพระราชาคงเสด็จมา จึงเข้าไปใกล้บ่อน้ำทูลปลอบโยนพระเจ้าพรหมทัต แล้วเอาพะองพาดช่วยให้เสด็จขึ้นมาจากบ่อ ปรนนิบัตินวดเฟ้นพระวรกาย และให้เสวยผลไม้ ทูลเชิญเสด็จเข้าไปพักอยู่ในบรรณศาลา พระเจ้าพรหมทัตทรงพักอยู่ได้ 2 - 3 วันก็ลาติริฏิวัจฉดาบสโพธิสัตว์เสด็จกลับวัง โดยตรัสให้พระดาบสไปหาพระองค์ในวัง

เวลาล่วงไปครึ่งเดือนพระดาบสเดินทางไปยังอุทยาน รุ่งเช้าก็ออกภิกขาจารไปจนถึงวังหลวง พระเจ้าพรหมทัตทอดพระเนตรเห็นทางช่องพระแกลก็นิมนต์ขึ้นบนปราสาท อาราธนาให้นั่งบนบัลลังก์ภายใต้เศวตฉัตร ถวายภัตตาหาร แล้วทรงพาไปพำนักในอุทยานมอบให้นายอุทยานคอยปรนนิบัติดูแล ตั้งแต่นั้นมาติริฏิวัจฉดาบสโพธิสัตว์ก็ไปฉันอาหารในวัง และได้รับเครื่องสักการะพิเศษยิ่ง ๆ ขึ้นตามลำดับ ฝ่ายบรรดาอำมาตย์เห็นว่าพระดาบสได้เครื่องสักการะมากมายก็ทนไม่ไหว ไปเฝ้าพระอุปราชโอรสของพระเจ้าพรหมทัตว่าพวกตนไม่เห็นว่าดาบสมีคุณวิเศษอะไร เหตุใดพระเจ้าพรหมทัตจึงทรงเคารพนับถือเป็นอย่างยิ่ง พระอุปราชได้สดับก็ไปทูลถามพระบิดา

พระเจ้าพรหมทัตตรัสเล่าเรื่องครั้งที่ทรงปราชัยโจรหนีเข้าไปในป่า ทรงมีชีวิตรอดมาได้ก็ด้วยความช่วยเหลือของติริฏิวัจฉดาบสผู้นี้ แม้จะทรงยกราชสมบัติให้ก็ยังไม่เพียงพอที่จะทดแทนคุณของพระดาบส ดังนั้นทุกคนควรถวายจตุปัจจัย สมณบริขาร และยัญทานอันพิเศษที่ควรบูชาแด่พระดาบส นับแต่นั้นมาพระอุปราชและอำมาตย์ทั้งปวงก็ไม่คัดค้านพระเจ้าพรหมทัตอีกต่อไป พระเจ้าพรหมทัตทรงตั้งมั่นอยู่ในโอวาทของพระดาบสโพธิสัตว์ ทรงบำเพ็ญกุศลวัตรมีบริจาคทานเป็นต้น เมื่อสิ้นพระชนม์ก็เสด็จสู่ปรโลกตามผลแห่งการกระทำ ฝ่ายติริฏิวัจฉดาบสโพธิสัตว์ก็เจริญฌานจนได้อภิญญาและสมาบัติ ครั้นสิ้นชีวิตก็ไปเกิดในเทวโลก

ยุพร แสงทักษิณ 

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)