เตมีย์เป็นตัวละครในเรื่องเตมิยชาดก มหานิบาต ในนิบาตชาดก เป็นพระโพธิสัตว์ เป็นโอรสพระเจ้ากาสิกราช*กับนางจันทเทวี* แห่งเมืองพาราณสี

นางจันทเทวีปรารถนาจะได้พระโอรสจึงทำพิธีขอจากเทวดา ด้วยอานุภาพแห่งศีลบริสุทธิ์ที่ได้บำเพ็ญไว้ นางจึงทรงครรภ์ และประสูติโอรส พระเจ้ากาสิกราชทรงตั้งพระนามว่า เตมียกุมาร เพราะในวันประสูตินั้นฝนตกทั่วกาสิกรัฐ

วันหนึ่งขณะที่พระเจ้ากาสิกราชทรงออกว่าราชการ ทรงวางพระเตมียกุมารไว้บนพระเพลา พิจารณาความลงโทษผู้กระทำผิดให้ลงอาญาแก่โจร 4 คน คนหนึ่งถูกเฆี่ยนด้วยหวายทั้งหนาม 1,000 ที คนหนึ่งถูกตรึงด้วยโซ่ตรวน แล้วส่งขังในเรือนจำ ส่วนโจรที่เหลืออีก 2 คนนั้น คนหนึ่งให้แทงด้วยหอก ส่วนอีกคนหนึ่งให้เสียบด้วยหลาว พระเตมียกุมารได้ฟังคำพิพากษานั้นแล้วสะดุ้งพระทัยว่าพระบิดาครองราชย์แล้วทำกรรมอันหนักเช่นนี้จะต้องตกนรก ก็กลัวว่าถ้าตนได้ขึ้นครองราชสมบัติก็จะต้องตัดสินคดีความและลงโทษผู้กระทำผิดเช่นนี้ จึงไม่ปรารถนาขึ้นครองราชย์

ขณะนั้นเทพธิดาที่รักษาเศวตฉัตรรู้ความคิดของพระเตมียกุมารจึงปรากฏกายให้เห็นและแนะนำให้พระองค์แสร้งทำเป็นหูหนวก เป็นใบ้ เป็นง่อย และห้ามแสดงความฉลาด นับแต่นั้นมาเตมียกุมารก็ไม่กันแสง ไม่รับสั่ง ไม่เคลื่อนไหวพระองค์ พระบิดามารดาทรงมีความวิตกกังวลในพระอาการของโอรส จึงตรัสสั่งให้พี่เลี้ยงและนางนมทดลองทำกลอุบายต่างๆ ให้พระเตมียกุมารพูดและเคลื่อนไหว แต่พระเตมียกุมารก็ไม่ยอมแสดงอาการพิรุธใดๆ ให้ปรากฏ เช่น นำช้างตกมันมาใกล้ๆ เด็กอื่นวิ่งหนีไปหมดแต่พระกุมารไม่กลัว หรือเมื่อหาสิ่งที่สนุกพอใจของเด็กมาให้ พระกุมารก็ไม่ทอดพระเนตร ฯลฯ

เมื่อพระชันษาได้ 16 ปี พระบิดาส่งหญิงงามมาบำเรอ พระองค์ก็ไม่ทรงไยดี พระเจ้ากาสิกราชจึงทรงปรึกษากับบรรดาพราหมณ์ทั้งหลาย พราหมณ์ทูลว่าโอรสเป็นกาลกิณีให้นำโอรสไปฝังในป่าช้า มิฉะนั้นจะเกิดอันตราย นางจันทเทวีทรงคัดค้านแต่ก็ไม่สำเร็จ นางจึงทูลขอให้พระเตมีย์ได้ครองราชย์สัก 7 วัน ต่อเมื่อครบกำหนดแล้ว ถ้าพระเตมีย์ไม่ยอมพูดก็ให้สารถีนำพระเตมีย์ขึ้นรถเพื่อนำไปฝังตามรับสั่ง ในระหว่าง 7 วันนั้น พระนางกันแสงและพยายามวิงวอนให้โอรสพูดด้วย พระเตมีย์สงสารพระมารดาจนอยากจะตรัสด้วย แต่ทรงเกรงว่าหากทำเช่นนั้นจะเป็นการทำลายความเพียรของพระองค์ที่ทำมา 16 ปีแล้ว จึงทรงนิ่งเสีย

ครั้นครบกำหนด 7 วัน พระเตมีย์ก็ไม่ยอมพูด พระองค์จึงถูกนำไปฝัง ขณะที่สารถีขุดหลุมอยู่นั้น พระเตมีย์ก็เสด็จลงจากรถ ตรัสกับนายสารถี แจ้งความจริงให้ทราบว่าตนนั้นประสงค์จะออกบวช สารถีเกิดความเลื่อมใสจึงขอออกบวชด้วย พระเตมีย์จึงตรัสให้นำรถกลับไปคืนก่อน สารถีได้นำความไปทูลพระเจ้ากาสิกราชและนางจันทเทวีให้ทรงทราบ

ระหว่างที่นายสารถีกลับเข้าไปในเมือง ท้าวสักกเทวราช (พระอินทร์) ทรงทราบว่าพระเตมีย์จะบวชจึงสั่งพระวิสสุกรรมให้ไปสร้างบรรณศาลาถวาย พร้อมเตรียมเครื่องบริขารบรรพชิตให้ด้วย พระเตมีย์จึงบวชแล้วประทับที่บรรณศาลานั้น ปฏิบัติธรรมจนได้อภิญญา 5 และสมาบัติ 8 พระบิดามารดาพร้อมด้วยอำมาตย์และข้าราชบริพารได้เสด็จไปทูลเชิญให้พระเตมีย์กลับไปครองราชสมบัติ แต่พระเตมีย์กลับแสดงธรรมให้เป็นที่ประจักษ์ พระเจ้ากาสิกราชพร้อมด้วยคนอื่นพากันเลื่อมใสและออกบวชตาม ต่อมามีกษัตริย์เมืองอื่นๆ รู้ว่ากษัตริย์กรุงพาราณสีไปบวชจึงคิดจะมาชิงราชสมบัติ แต่เมื่อได้เข้ามาในเมืองแล้วได้รู้เรื่องทั้งหมดก็พากันไปเฝ้าพระเตมีย์แล้วก็พากันบวชด้วย