กุณฑลกุมารเป็นตัวละครในเรื่องขันติวาทิชาดก  จตุกกนิบาต  ในนิบาตชาดก เป็นพระโพธิสัตว์  

 

ในแผ่นดินพระเจ้ากลาปุ*แห่งเมืองพาราณสี*  พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็นพราหมณ์ชื่อกุณฑลกุมาร  มีสมบัติมากมาย  เมื่อโตขึ้นได้ไปศึกษาที่เมืองตักสิลา แล้วกลับมาครอบครองทรัพย์ทั้งหมด   เมื่อบิดาเสียชีวิต  กุณฑลกุมารบริจาคสมบัติแล้วออกบวชในป่าหิมพานต์  วันหนึ่งมาที่เมืองพาราณสีพักอยู่ในอุทยาน  และเที่ยวจาริกไปจนถึงบ้านของเสนาบดีผู้หนึ่ง  เสนาบดีผู้นั้นเลื่อมใสจึงเชิญเข้าไปในเรือน  ให้บริโภคอาหารของตนและให้อาศัยอยู่ในอุทยาน

 

วันหนึ่งพระเจ้ากลาปุเมาน้ำจัณฑ์แล้วไปประพาสอุทยานพร้อมพระสนมทั้งหลาย  ทอดพระเนตรนางสนมฟ้อนรำแล้วบรรทมหลับไป  เหล่านางสนมเห็นว่าพระเจ้ากลาปุบรรทมหลับจึงเข้าไปเดินเล่นในอุทยาน ได้พบกุณฑลดาบสจึงชวนกันขอฟังธรรม  เมื่อพระเจ้ากลาปุตื่นขึ้น  รู้ว่าพวกนางสนมไปเฝ้าดาบสตนหนึ่งในอุทยาน  ก็คว้าพระขรรค์หมายจะไปตัดศีรษะพระดาบส  เมื่อไปถึงนางสนมคนโปรดก็เข้าแย่งพระขรรค์ไปจากพระหัตถ์ พระเจ้ากลาปุตรัสถามกุณฑลดาบสว่านับถืออะไร  ดาบสตอบว่านับถือขันติคือความไม่โกรธเมื่อเขาด่าหรือประหารตน

 

พระเจ้ากลาปุมีพระประสงค์ที่จะเห็นขันติของกุณฑลดาบสจึงให้ตามเพชฌฆาตมาทรมานดาบสด้วยการเฆี่ยน  2,000 ครั้ง ทั้งด้านหน้า  ด้านหลัง  ด้านซ้าย และด้านขวา  เมื่อพระดาบสยังคงยืนยันว่ามีขันติอยู่ในใจ  ไม่ได้อยู่ที่ผิวหนัง  จึงทรงสั่งให้ตัดมือ  ตัดเท้า  ตัดหู  และตัดจมูก  แล้วทรงถามย้ำอยู่หลายครั้งว่านับถืออะไร   ดาบสก็ตอบเหมือนเดิม  พระเจ้ากลาปุได้สดับดังนั้นก็กริ้วมาก  ยกพระบาทกระทืบยอดอกของพระดาบสโพธิสัตว์แล้วเสด็จไป  เมื่อถึงประตูอุทยานพื้นดินได้แยกออกราวกับผ้าขาด  พระเจ้ากลาปุก็ถูกธรณีสูบลงสู่อเวจีมหานรก"