กุมภัณฑ์นุราชเป็นตัวละครในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ เดิมเป็นเทวบุตรชื่อสุนนท์* คอยรับใช้พระอิศวร* แต่ทำผิดเพราะหยอกนางฟ้าชื่อรัชนี* พระอิศวรจึงสาปให้เป็นยักษ์เฝ้าอยู่ในถ้ำสุรกานต์* หากสัตว์หลงเข้ามาในเขตแดนก็สามารถกินเป็นอาหารได้ เมื่อได้ถวายบังคมพระนารายณ์*ซึ่งอวตารไปปราบยักษ์จึงจะพ้นคำสาป
หลังเสร็จศึกกรุงลงกา*และศึกท้าวจักรวรรดิ*สหายของทศกัณฐ์*แล้ว พระราม* พระลักษณ์* ออกเดินดงอีกครั้งหนึ่งเพื่อสะเดาะเคราะห์ตามคำแนะนำของพิเภก* ในครั้งนี้หนุมาน*ตามเสด็จไปด้วย กุมภัณฑ์นุราชเห็นทั้งสามเข้าไปในเขตแดนของตน ก็คิดจะจับเป็นอาหาร หนุมานเห็นเข้าก็ตรงเข้าต่อสู้กับกุมภัณฑ์นุราช
หนุมานขว้างกุมภัณฑ์นุราชไปติดภูเขา กุมภัณฑ์นุราชเห็นหนุมานมีฤทธิ์จึงถามว่าเป็นใคร เหตุใดจึงล่วงล้ำเข้าไปในเขตแดนของตน เมื่อรู้ว่าเป็นทหารของพระรามซึ่งเป็นพระนารายณ์อวตาร กุมภัณฑ์นุราชจึงขอขมาหนุมานแล้วเล่าเรื่องของตนให้ฟัง และขอให้หนุมานพาไปเฝ้าพระราม พระรามยกโทษให้และประทานพรให้พ้นคำสาป กุมภัณฑ์นุราชจึงกลับเป็นสุนนท์เทวบุตร เหาะกลับไปเขาไกรลาส*
นามานุกรม