TLD-003-1876

ทิศาปาโมกข์โพธิสัตว์ 1 (ชื่อตัวละคร)

ถุสชาดก   นิบาตชาดก  

ทิศาปาโมกข์โพธิสัตว์เป็นตัวละครในเรื่องถุสชาดก จตุกกนิบาต ในนิบาตชาดก

ในแผ่นดินพระเจ้าพรหมทัตแห่งเมืองพาราณสี พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็นทิศาปาโมกข์ในเมืองตักสิลา สั่งสอนวิชาความรู้แก่โอรสกษัตริย์และบุตรพราหมณ์ทั้งหลาย

เมื่อโอรสพระเจ้าพรหมทัตเรียนไตรเภทและศิลปะ 18 ประการจนสำเร็จจะลากลับเมือง ทิศาปาโมกข์โพธิสัตว์ตรวจดูด้วยอังควิทยา (วิชาทายลักษณะ) รู้ว่าในกาลข้างหน้าพระโอรสจะมีอันตรายเพราะโอรสของพระองค์เองก็คิดจะช่วยเหลือ จึงผูกคาถา 4 บทถวาย ทูลว่าหากโอรสของพระองค์มีชันษาได้ 16 ปีให้พระองค์กล่าวคาถาแต่ละบทในโอกาสต่างๆ ดังนี้

คาถาที่ 1 กล่าวเมื่อจะเสวยกระยาหาร

คาถาที่ 2 กล่าวเมื่อเสด็จออกขุนนาง

คาถาที่ 3 กล่าวเมื่อยืนอยู่บนหัวบันไดปราสาท

และคาถาที่ 4 กล่าวเมื่อยืนอยู่ที่ธรณีประตูก่อนจะเข้าห้องบรรทม

พระโอรสก็รับคำและเสด็จกลับเมือง ต่อมาเมื่อพระเจ้าพรหมทัตสิ้นพระชนม์ พระโอรสก็ได้เป็นพระราชาแทน เมื่อโอรสของพระราชาชันษาได้ 16 ปี ประสงค์จะได้ราชสมบัติจึงไปปรึกษาหมู่คนที่สนับสนุนตน คนเหล่านั้นยุให้ปลงพระชนม์พระราชา พระโอรสคิดจะวางยา จึงซ่อนยาพิษไว้แล้วไปเฝ้าในเวลาเสวย

ก่อนเสวยกระยาหารพระราชาตรัสคาถาที่ 1 พระโอรสได้ยิน เข้าใจว่าพระบิดารู้ว่าตนจะวางยาพิษจึงรีบทูลลาแล้วไปบอกพรรคพวกของตน คนเหล่านั้นแนะให้พระโอรสหาโอกาสปลงพระชนม์อีกครั้งในเวลาที่มีสมาคม พระโอรสจึงซ่อนพระแสงไว้คอยทีอยู่ เมื่อพระราชาเสด็จออกสมาคมได้กล่าวคาถาที่ 2 พระโอรสเข้าใจว่าพระบิดารู้เรื่องแล้ว จึงกลับไปบอกพรรคพวกของตน

ผ่านไป 7-8 วัน พวกที่สนับสนุนพระโอรสทูลให้หาโอกาสปลงพระชนม์อีก พระโอรสไปยืนดักอยู่ที่ใกล้หัวบันได พระราชาเสด็จมาถึงก็กล่าวคาถาที่ 3 พระโอรสเข้าใจว่าพระบิดาจะจับตนก็รีบหนีไปบอกพรรคพวก แต่คนเหล่านั้นทูลว่าพระราชาไม่ทรงรู้เรื่อง มิฉะนั้นคงให้จับพระโอรสไปนานแล้ว จึงทูลพระโอรสให้หาโอกาสลอบปลงพระชนม์อีก

วันหนึ่งพระโอรสไปซ่อนอยู่ใต้แท่นบรรทม พระเจ้าพรหมทัตเดินไปถึงธรณีประตูก็กล่าวคาถาที่ 4 พระโอรสเข้าใจว่าพระบิดารู้เรื่องและจะประหารชีวิตตนก็กลัว ออกไปทูลขออภัยโทษ พระราชาจึงให้จับโอรสไปจองจำไว้

ครั้นพระราชาสิ้นพระชนม์ เหล่าอำมาตย์ราชเสวกจัดการพระศพเรียบร้อยแล้ว ก็อัญเชิญพระโอรสขึ้นครองราชสมบัติสืบต่อมา

กิตติชัย พินโน 

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)