TLD-003-1894

ทุคตบุรุษโพธิสัตว์ (ชื่อตัวละคร)

กุมมาสบิณฑชาดก   นิบาตชาดก  

ทุคตบุรุษโพธิสัตว์เป็นตัวละครในเรื่องกุมมาสบิณฑชาดก สัตตกนิบาต ในนิบาตชาดก

สมัยพระเจ้าพรหมทัตครองนครพาราณสี พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติในตระกูลทุคตะเข็ญใจ ทำงานรับจ้างเศรษฐีผู้หนึ่ง วันหนึ่งไปตลาดซื้อขนมถั่ว 4 ก้อนเพื่อบริโภคเป็นอาหารเช้า ระหว่างเดินกลับไปทำงานพบพระปัจเจกพุทธเจ้า 4 พระองค์เสด็จบิณฑบาตในเมืองพาราณสี ชายเข็ญใจกวาดทรายเป็นอาสนะ นำกิ่งไม้ใบไม้ทำเครื่องบังและปูลาดให้พระปัจเจกพุทธเจ้าประทับ แล้วถวายขนมถั่ว 4 ก้อนลงในบาตร ตั้งความปรารถนาว่าภายภาคหน้าขออย่าได้ยากจนและขอให้ได้พระโพธิญาณ

เมื่อพระปัจเจกพุทธเจ้าฉันภัตตาหารแล้วก็เหาะกลับไปเขานันทมูลกะ ชายเข็ญใจมีความอิ่มเอิบถือพระปัจเจกพุทธเจ้าเป็นอารมณ์เสมอ อำนาจผลทานทำให้เมื่อสิ้นชีวิตได้ไปเกิดในครรภ์อัครมเหสีของพระเจ้าพาราณสี มีนามว่าพรหมทัต ตั้งแต่พรหมทัตกุมารย่างบาทได้ก็ระลึกชาติได้ว่าเคยถวายขนมถั่วแด่พระปัจเจกพุทธเจ้าจึงมีอานิสงส์ให้มาเกิดดังนี้

ครั้นเจริญวัยพระกุมารได้ไปศึกษาศิลปศาสตร์ที่เมืองตักสิลา สำเร็จแล้วพระบิดาตั้งให้เป็นอุปราช เมื่อพระบิดาสิ้นพระชนม์ก็ได้ครองราชย์แทน มหาชนทั้งหลายนำพระธิดารูปโฉมงดงามของพระเจ้าโกศลมาให้อภิเษกเป็นมเหสี ในวันราชาภิเษกพระเจ้าพรหมทัตประทับบัลลังก์ใต้เศวตฉัตร ทอดพระเนตรเห็นข้าราชบริพาร พราหมณ์ คฤหบดี ชาวเมือง หญิงขับฟ้อน แวดล้อมพระองค์อยู่ ก็ทรงระลึกว่าทั้งผู้คนและทรัพย์สมบัติทั้งหลายเป็นของพระองค์โดยแท้จากการที่ได้ถวายขนมถั่วแด่พระปัจเจกพุทธเจ้า

พระองค์เกิดความปีติจนขับเป็นเพลงว่าการมีจิตยินดีในไทยธรรมของตน ได้ถวายทานแด่พระพุทธเจ้าหรือพระสาวกด้วยความเลื่อมใสไม่ว่าทานนั้นจะมากหรือน้อยย่อมส่งผลเป็นอันมาก หญิงขับร้องและชาวเมืองคิดว่าเพลงขับนี้เป็นที่พอพระทัยของพระราชาก็พากันขับในที่ต่างๆ

วันหนึ่งพระเจ้าพรหมทัตพอพระทัยคุณความดีของพระมเหสีจึงประทานพร 1 ข้อ พระมเหสีขอให้อธิบายเพลงขับนั้นให้ฟัง พระเจ้าพรหมทัตตรัสว่าการบอกมเหสีเพียงผู้เดียวไม่เป็นประโยชน์ จึงให้อำมาตย์ป่าวร้องให้ชาวเมืองพาราณสีในอาณาเขต 12 โยชน์มาฟังด้วย พระองค์ประทับบนบัลลังก์แสดงอรรถาธิบายเรื่องผลแห่งกุศลในอดีตชาติ พระมเหสีมีพระทัยเลื่อมใสจึงทูลว่าจากนี้ไปถ้าพระเจ้าพรหมทัตได้ของเสวยมา ขอให้ถวายแด่สมณพราหมณ์ผู้มีธรรมก่อนแล้วจึงเสวยในภายหลัง พระนางสรรเสริญพระเจ้าพรหมทัตว่าโปรดบำเพ็ญกุศลอย่างยิ่งและทรงราชธรรม 10 ประการ

พระเจ้าพรหมทัตตรัสถามถึงกุศลของพระมเหสีที่ส่งผลให้ชาตินี้มีรูปโฉมงดงาม พระนางทูลว่าในชาติก่อน เป็นทาสีของกุฎุมพีคนหนึ่ง นางมีความสำรวมในไตรทวาร เลี้ยงชีพอย่างสุจริต อยู่ในทำนองคลองธรรมและได้ถวายภัตตาหารแด่พระปัจเจกพุทธเจ้าพระองค์หนึ่ง พระราชาและพระมเหสีสนทนาถึงผลธรรมอย่างละเอียดแจ่มแจ้ง

หลังจากนั้นพระเจ้าพรหมทัตโปรดให้สร้างโรงทาน 6 แห่งในพระนคร และให้อำมาตย์ราชเสวกทั้งหลายบริจาคทานรักษาศีลกันทั่วหน้า เมื่อสิ้นชีวิตแล้วทั้งหมดได้ไปเกิดในสวรรค์

เสาวณิต วิงวอน , เสาวณิต วิงวอน 

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)