TLD-003-1900

ทุฏฐะ (ชื่อตัวละคร)

เอกปัณณชาดก   นิบาตชาดก  

ทุฏฐะเป็นตัวละครในเรื่องเอกปัณณชาดก เอกนิบาต ในนิบาตชาดก เป็นราชกุมาร

ในแผ่นดินพระเจ้าพรหมทัตแห่งเมืองพาราณสี พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็นพราหมณ์ได้ไปศึกษาศิลปศาสตร์ในเมืองตักสิลา เมื่อบิดามารดาตายก็ออกบวชเป็นฤๅษีอยู่ในป่าหิมพานต์เป็นเวลานาน ได้อภิญญาสมาบัติ

วันหนึ่งดาบสโพธิสัตว์ประสงค์จะฉันอาหารรสเค็มเปรี้ยวจึงเดินทางเข้าเมืองพาราณสี เข้าพักอาศัยอยู่ในอุทยาน รุ่งขึ้นก็ออกเดินภิกขาจารไปถึงหน้าพระลานหลวง พระเจ้าพรหมทัตทอดพระเนตรผ่านทางช่องสีหบัญชร เห็นพระดาบสมีอิริยาบถงดงาม สงบ เรียบร้อย จึงสั่งให้อำมาตย์ไปนิมนต์ดาบสโพธิสัตว์เข้าไปในวัง ให้พระดาบสนั่งบนบัลลังก์ทองใต้เศวตฉัตร ฉันโภชนาหารรสเลิศของพระราชา

ในเวลานั้นเป็นช่วงฤดูฝน พระราชาจึงนิมนต์พระดาบสให้อยู่ในอุทยาน พระเจ้าพรหมทัตทรงสั่งให้ปลูกบรรณศาลาเป็นที่อยู่ ถวายบริขารแล้วเสด็จเข้าพระนคร พระเจ้าพรหมทัตมีโอรสองค์หนึ่งชื่อทุฏฐะ เป็นคนร้ายกาจหยาบช้า เป็นที่เอือมระอาแก่พระบิดาและพระญาติวงศ์รวมทั้งเสนาอำมาตย์ทั้งหลาย พระเจ้าพรหมทัตทรงดำริว่ามีแต่พระดาบสผู้มีศีลเท่านั้นที่จะสามารถทรมานราชกุมารให้หายพยศได้ พระองค์จึงพาโอรสไปหาพระดาบสแล้วแจ้งความประสงค์

พระดาบสโพธิสัตว์พาทุฏฐราชกุมารเข้าไปเที่ยวในอุทยาน เห็นต้นสะเดาเล็กๆ มีใบเพียง 2 ใบ พระดาบสจึงสั่งให้พระกุมารเคี้ยวใบสะเดาเล็กๆ ใบหนึ่ง พอราชกุมารรู้รสขมก็ถ่มทิ้งทันที ดาบสโพธิสัตว์ถามว่าเป็นอย่างไร ราชกุมารตอบว่าต้นไม้ต้นเล็กเท่านี้ยังขมราวกับยาพิษร้ายแรง เมื่อเติบโตเป็นไม้ใหญ่คงจะฆ่ามนุษย์ได้เป็นจำนวนมาก แล้วก็ถอนต้นสะเดาอ่อนนั้นและขยี้ทิ้ง ดาบสโพธิสัตว์กล่าวกับทุฏฐราชกุมารว่า ราชกุมารคิดถึงต้นสะเดาอ่อนนี้อย่างไร มหาชนในแว่นแคว้นของพระองค์ก็คิดถึงพระองค์อย่างนั้นว่าราชกุมารเมื่อยังเยาว์ยังร้ายกาจถึงปานนี้ เมื่อเจริญวัยได้ราชสมบัติแล้วคงไม่ทำประโยชน์หรือความเจริญอะไรให้พวกตน เขาคงจะถอดถอนราชกุมารเสียเหมือนพระองค์ทรงถอนต้นสะเดาอ่อนทิ้ง แล้วดาบสโพธิสัตว์ก็สอนให้ราชกุมารตั้งมั่นในขันติและเมตตา

หลังจากนั้นมาทุฏฐราชกุมารก็ปราศจากพยศอันร้ายกาจ ถึงพร้อมด้วยขันติและความเมตตาเอ็นดู อยู่ในโอวาทของดาบสโพธิสัตว์ เมื่อพระบิดาสิ้นพระชนม์ก็ได้ครองราชสมบัติแทน

วัลยา ช้างขวัญยืน 

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)