เทวรุกขกุมารเป็นตัวละครในเรื่องเทวรุกขกุมารชาดกในปัญญาสชาดก เป็นพระโพธิสัตว์ เป็นชายเข็ญใจอาศัยอยู่ในปุรินทนคร*

เมื่อเทวรุกขกุมารออกป่าเก็บฟืนเกี่ยวหญ้ามาขาย เห็นรัศมีส่องแสงงดงามที่ต้นรัง เมื่อเข้าไปดูก็พบพระพุทธรูปอยู่ที่โคนต้นรังจึงใช้ผ้าสาฏกทำแผ่นธงบูชา พร้อมทั้งอธิษฐานว่าขอให้ได้เป็นพระพุทธเจ้าแต่ถ้ายังอยู่ในสังสารวัฏขอให้เกิดในตระกูลสูงและมีปัญญาประเสริฐกว่าคนอื่น

ขณะเดียวกันหญิงม่ายที่อยู่ ณ ที่นั้นด้วยได้ฉีกผ้าโพกศีรษะบูชาพระพุทธรูปและปรารถนาเป็นภรรยาของเทวรุกขกุมาร นางจึงอธิษฐานขอให้เกิดมารูปงาม อย่าได้เกิดในสกุลต่ำ ขอให้ได้เทวรุกขกุมารเป็นสามีและมีเครื่องประดับสวยงามพรั่งพร้อมจนกว่าจะนิพพาน ด้วยอำนาจบุญของคนทั้งสองที่บูชาพระพุทธรูปด้วยความบริสุทธิ์ใจ ทำให้อาสนะของพระอินทร์ร้อน พระอินทร์จึงให้พระวิสสุกรรมเนรมิตปราสาทและรัตนะแก่คนทั้งสอง ซึ่งต่อมาก็ได้เป็นสามีภรรยากันดังคำอธิษฐาน พระอินทร์ก็เสด็จลงมาประกาศถึงผลบุญของเทวรุกขกุมารว่าในอนาคตจะได้เป็นพระพุทธเจ้าตามปณิธานที่ตั้งไว้

พระเจ้าปุรินท*ทรงทราบข่าวเล่าลือเรื่องปราสาทอันเนืองแน่นด้วยข้าทาสบริวารนับแสนของเทวรุกขกุมารก็มีพระทัยริษยาจึงยกทัพมาหวังทำลายแต่ด้วยอำนาจของพระโพธิสัตว์ ทหารแตกพ่ายไปโดยที่ยังไม่ได้รบ เทวรุกขกุมารแสดงธรรมถวายพระเจ้าปุรินทว่าบุคคลใดทำบุญอันมีทานและศีลเป็นเบื้องต้น จะทำให้ความปรารถนาสัมฤทธิผล พระเจ้าปุรินทสดับธรรมแล้วเลื่อมใสยิ่งจึงประทานทรัพย์ให้แก่เทวรุกขกุมารกึ่งหนึ่ง เทวรุกขกุมารจึงได้เป็นอุปราชและได้สอนธรรมแก่ราษฎรให้หมั่นทำบุญทำทาน เมื่อเทวรุกขกุมารสิ้นอายุ ผลของความดีที่ทำมาทำให้ได้เกิดเป็นเทวบุตร