TLD-003-2007

นกกระทาบัณฑิต (ชื่อตัวละคร)

นกกระทาบัณฑิตเป็นตัวละครในเรื่องติตติรชาดก นวกนิบาต ในนิบาตชาดก เป็นพระโพธิสัตว์

ในแผ่นดินพระเจ้าพรหมทัตแห่งกรุงพาราณสี มีอาจารย์ทิศาปาโมกข์ผู้หนึ่งสอนศิลปศาสตร์แก่มาณพ 500 คน ณ กรุงพาราณสี ต่อมาอาจารย์ทิศาปาโมกข์คิดว่าการสอนวิชาในเมืองทำให้จิตกังวลฟุ้งซ่าน บรรดามาณพศิษย์ก็ยากที่จะสำเร็จวิชา จึงพามาณพศิษย์ออกไปปลูกบรรณศาลาอยู่ในอรัญประเทศเขตป่าหิมพานต์ พวกญาติของมาณพศิษย์ ชาวแว่นแคว้น และผู้ที่รู้ข่าวต่างก็นำเอาข้าวสารและน้ำมันไปให้อาจารย์ทิศาปาโมกข์ มีบุรุษผู้หนึ่งนำนางโคนมและลูกอ่อนไปให้เพื่ออาจารย์จะได้ดื่มน้ำนมโค และ ณ บริเวณนั้นมีเหี้ยซึ่งมีลูกอ่อน 2 ตัว ราชสีห์ เสือโคร่ง และนกกระทาตัวหนึ่งอาศัยอยู่ นกกระทาได้ฟังอาจารย์ทิศาปาโมกข์สอนมนตร์บรรดามาณพศิษย์อยู่เป็นประจำจึงจำไตรเพทได้แม่นยำ ทั้งยังคุ้นเคยกับเหล่ามาณพศิษย์อย่างยิ่ง

ต่อมาอาจารย์ทิศาปาโมกข์สิ้นชีวิต มาณพศิษย์ยังเรียนวิชาไม่สำเร็จ นกกระทาผู้เป็นบัณฑิตจึงอาสาสอนมนตร์ให้ มาณพศิษย์ได้ต่อกรงทองเอาอาหารใส่จานทองให้อาจารย์นกกระทากิน ทั้งยังบูชาด้วยดอกไม้หลากสี ข่าวที่นกกระทาบัณฑิตสอนมนตร์แก่มาณพศิษย์เลื่องลือไปทั่วชมพูทวีป ต่อมามีการมหรสพใหญ่ในพระนครในชมพูทวีป บรรดาบิดามารดามาณพส่งข่าวให้บุตรของตนรู้ มาณพศิษย์บอกลาอาจารย์นกกระทาบัณฑิตกลับไปดูมหรสพ

ในเวลานั้นมีดาบสทุศีล ใจคอโหดร้ายเดินทางมาถึงที่เหล่าสัตว์ทั้งหลายพำนักอยู่ นางเหี้ยเห็นก็เข้าไปผูกมิตร ให้ข้าวสาร ให้น้ำมันแก่ดาบส แล้วเหี้ยก็ออกไปเที่ยวหาอาหาร เช้าขึ้นดาบสจับลูกเหี้ยทั้ง 2 ตัวมาฆ่ากิน ถึงเวลากลางวันก็จับนกกระทาและลูกโคมาฆ่ากิน ตกเย็นแม่โคนมก็ถูกดาบสจับมาฆ่ากิน อิ่มแล้วดาบสทุศีลก็นอนหลับอยู่โคนต้นไม้ นางเหี้ยกลับมาไม่เห็นลูกก็ทุกข์โศก เทพารักษ์บอกนางว่าสัตว์ทั้งหลายถูกดาบสฆ่ากินหมดแล้ว ให้นางเหี้ยกัดดาบส แต่นางเหี้ยคิดว่าเปล่าประโยชน์ที่ตนจะฝังเขี้ยวให้ติดกายคนอกตัญญูเช่นนั้น เพราะคงไม่ทำให้กลับใจได้ นางเหี้ยเกรงว่าถ้าดาบสทุศีลตื่นขึ้นมาตนจะถูกจับกินเป็นอาหารจึงหนีไป

ฝ่ายราชสีห์และเสือโคร่งเป็นสหายของนกกระทาบัณฑิตได้เคยไปเยี่ยมเยียนหาสู่กัน บางครั้งนกกระทาบัณฑิตก็ไปแสดงธรรมให้ฟัง สัตว์ทั้งสองเห็นผิดสังเกตที่นกกระทาบัณฑิตไม่ไปแสดงธรรมได้ 7 – 8 วันแล้ว ราชสีห์จึงให้เสือโคร่งไปฟังข่าวทุกข์สุขของนกกระทาบัณฑิต เสือโคร่งไปถึงเห็นขนนกกระทาติดอยู่ระหว่างชฎาของดาบสทุศีล เห็นกระดูกนางโคนมและลูกโคกองอยู่ ก็ไปดูที่กรงนกกระทาบัณฑิต จึงรู้ว่าสัตว์ทั้งหลายถูกฆ่าหมดแล้ว

ครั้นดาบสตื่นขึ้นมาเห็นเสือโคร่งก็กลัวลาน เมื่อเสือโคร่งถามถึงสัตว์ต่างๆ แรกทีเดียวดาบสไม่ยอมรับ แต่เมื่อถูกเสือโคร่งขู่จะเอาชีวิตก็ยอมรับว่าฆ่าสัตว์ทั้งหลายยกเว้นนกกระทาบัณฑิต แม้ดาบสยืนกรานว่าไม่ได้ฆ่านกกระทาบัณฑิตเสือโคร่งก็ไม่เชื่อ จึงคุมตัวดาบสทุศีลไปหาราชสีห์ เมื่อถูกราชสีห์ถามถึงนกกระทาบัณฑิต ดาบสก็ยอมรับโดยดี ราชสีห์สงสารจึงจะปล่อยดาบสไป แต่เสือโคร่งไม่ยอม ตรงเข้ากัดดาบสทุศีลจนสิ้นชีวิต แล้วขุดหลุมฝังศพเสีย

ฝ่ายบรรดามาณพศิษย์เมื่อมหรสพเลิกแล้วก็กลับมา ไม่เห็นนกระทาบัณฑิตก็พากันร้องไห้คร่ำครวญ แล้วแยกย้ายกันกลับบ้านเรือนของตน

ยุพร แสงทักษิณ 

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)