นกขมิ้นโพธิสัตว์เป็นตัวละครในเรื่องกุฏิทูสกชาดก จตุกกนิบาต ในนิบาตชาดก
ในแผ่นดินพระเจ้าพรหมทัตแห่งเมืองพาราณสี พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็นนกขมิ้นอยู่ในป่าหิมพานต์ เมื่อเจริญวัยได้ทำรังไว้อย่างแน่นหนา ฝนตกลงมาก็ไม่รั่ว ครั้นถึงฤดูฝนวานรตัวหนึ่งถูกฝนนั่งทนหนาวอยู่ใกล้รังนั้น นกขมิ้นโพธิสัตว์เห็นวานรก็ติเตียนว่าวานรมีหัว มือ และเท้าเหมือนมนุษย์แต่กลับไม่สร้างที่อยู่ของตน วานรบอกว่าแม้จะมีร่างกายเช่นเดียวกับมนุษย์แต่ตนไม่ได้มีสติปัญญาซึ่งเป็นสิ่งประเสริฐสุด
นกขมิ้นโพธิสัตว์จึงกล่าวว่าผู้มีจิตใจไม่มั่นคงมักทำร้ายมิตรย่อมรักษาศีลไม่ได้ แล้วแนะให้วานรละทิ้งความทุศีลเหล่านั้น ใช้กำลังของตนสร้างที่อยู่เพื่อป้องกันความหนาว วานรคิดว่านกขมิ้นตำหนิตนเพราะได้อยู่ในรังที่ไม่ถูกฝนจึงวิ่งไปหมายจะจับ แต่นกขมิ้นโพธิสัตว์หนีไปได้ วานรจึงรื้อรังของนกขมิ้นจนพังแล้วจากไป
นามานุกรม