นักเลงสกาบัณฑิตเป็นตัวละครในเรื่องลิตตชาดก เอกนิบาต ในนิบาตชาดก เป็นพระโพธิสัตว์

ในสมัยพระเจ้าพรหมทัตครองเมืองพาราณสี ครั้งนั้นพระโพธิสัตว์เสวยพระชาติในตระกูลที่บริบูรณ์ด้วยโภคสมบัติ เมื่อเจริญวัยเป็นนักเลงผู้ฉลาดในการเล่นสกา

ครั้งนั้นมีนักเลงสกาอีกคนหนึ่งเป็นคนโกง มาเล่นสกากับพระโพธิสัตว์เสมอๆ เมื่อใดที่ชนะก็ไม่ทำอะไร แต่เวลาที่จะแพ้นักเลงสกาผู้โกงก็จะเอาลูกสกาอมซ่อนไว้ในปากบอกว่าลูกสกาหายไป แล้วรวบลูกบาศก์ผลักกระดานสกาแล้วกลับไป พระโพธิสัตว์รู้กลโกงจึงคิดอุบายแก้โกง โดยเก็บลูกสกาที่เหลือไปเคลือบยาพิษแล้วผึ่งแดดให้แห้งแล้วเคลือบทับอีกหลาย ๆ ครั้ง แล้วนำลูกสกาอาบยาพิษนั้นไปหานักสกาโกงชวนให้เล่นสกา ทั้งสองคนเล่นสกากัน เมื่อจะแพ้คนโกงก็หยิบลูกสกาใส่ปากอมไว้พาลจะเลิกเล่นเช่นเคย โดยไม่รู้ว่าลูกสกานั้นอาบยาพิษไว้ นักสกาโกงก็สลบไปเพราะพิษยา พระโพธิสัตว์ให้ยาสำรอกที่ปรุงด้วยโอสถวิเศษ ทำให้คนโกงนั้นอาเจียนพิษออกมา แล้วให้ดื่มเนยใสผสมน้ำอ้อย น้ำผึ้ง และให้เคี้ยวน้ำตาลกรวด เมื่อรักษาจนหายแล้ว พระโพธิสัตว์ก็สอนว่าอย่าได้ทำเช่นนั้นอีก ส่วนพระโพธิสัตว์ก็บำเพ็ญบุญ สร้างกุศลบริจาคทาน