ฤๅษีกุศล หรือฤๅษีสมมิทธิ์* หรือฤๅษีสมิทธิ์* เป็นตัวละครในบทละครเรื่องพระรถเมรี เป็นอาจารย์ของท้าวประทุมราช* (สันนุราช*) ยักษ์เจ้าเมืองกำพุช* (สังกัศ* หรือสังกัด*)
เมื่อนางสารตรา*ยักษ์เจ้าเมืองทานตะวัน* (ตะวัน*) แปลงเป็นมนุษย์ไปทำเสน่ห์ท้าวรถสิทธิ์*เจ้าเมืองขีดขิน* นางยักษ์คิดกำจัดรถเสน*โอรสท้าวรถสิทธิ์กับนางเภา* จึงออกอุบายทำเป็นป่วยแล้วให้รถเสนถือสารเดินทางไปหานางเมรี*ที่เมืองทานตะวันเพื่อขอเก็บผลหมากงั่ว (มะงั่ว) และหมากนาว (มะนาว) มาใช้เป็นยารักษา ระหว่างทางรถเสนแวะพักที่อาศรมของฤๅษีกุศล พระฤๅษีรู้ข้อความในสารว่านางสารตราลวงรถเสนไปสังหาร จึงช่วยแปลงสารให้นางเมรีธิดาบุญธรรมของนางสารตราอภิเษกกับรถเสน
หลังจากได้ผลหมากงั่วหมากนาวแล้ว รถเสนขี่พญาม้าเหาะหนีนางเมรีเพื่อกลับเมืองขีดขิน ระหว่างทางได้แวะไปหาฤๅษีกุศล เล่าเรื่องราวการเดินทางและเรื่องที่ได้ศรกำพต*กลับมา พระฤๅษีบอกประวัติความเป็นมาและคุณวิเศษของศรกำพต แล้วชุบพระขรรค์เพชรที่ทำให้เหาะได้ให้ และสอนมนตร์แปลงกาย หายตัว และสะกดอาวุธ รถเสนต้องการตอบแทนบุญคุณจึงถอดเครื่องทรง มงกุฎ และธำมรงค์ถวาย พระฤๅษีรับไว้แล้วสวมคืนให้พร้อมกับอวยพรให้มีความสวัสดี
เมื่อรู้ว่ารถเสนจะต่อสู้กับนางยักษ์สารตรา ฤๅษีกุศลชวนวานรป่าเดินทางไปพบพญาม้าที่หน้าเมืองแล้วฝากธำมรงค์ให้รถเสนใช้ปราบนางยักษ์ รถเสนสังหารนางยักษ์สารตราได้ แต่มนตร์เสน่ห์ที่นางทำไว้กับท้าวรถสิทธิ์ไม่ได้เสื่อมไปด้วย ทำให้ท้าวรถสิทธิ์เพ้อคลั่งถึงนางยักษ์ รถเสนจึงไปเชิญพระฤๅษีมาช่วย พระฤๅษีพาวานรป่าเข้าไปในเมือง ตำหนิท้าวรถสิทธิ์ที่หลงเชื่อนางยักษ์จนทำให้นางสิบสอง*มเหสีต้องถูกควักดวงตา ทำให้รถเสนต้องตกอยู่ในอันตราย แล้วพระฤๅษีก็ช่วยเสกน้ำมนตร์พ่นไล่ปีศาจยักษ์ มนตร์เสน่ห์ของนางสารตราก็เสื่อมไป
ต่อมารถเสนเดินทางกลับไปหานางเมรี ครั้นรู้จากเทพบุตรว่านางเมรีสิ้นชีพแล้ว และแนะให้ไปหาคู่ครองคือนางทัศนารี*ขนิษฐาของนางเมรีที่เมืองกำพุช รถเสนก็เดินทางไปแวะพักที่อาศรมของพระฤๅษีกุศลแล้วเล่าเรื่องราวให้ฟัง พระฤๅษีบอกว่าท้าวประทุมราชบิดาของนางทัศนารีเป็นศิษย์ของตน แล้วชี้บอกทางให้
เมื่อรถเสนถูกท้าวประทุมราชจับขังไว้เพราะลอบไปอยู่กับนางทัศนารี พญาม้านำศรกำพตและพระขรรค์ของรถเสนไปหาพระฤๅษีกุศลแล้วเล่าเรื่องราวให้ฟัง พระฤๅษีออกเดินทางไปเมืองกำพุชเพื่อขออภัยโทษให้รถเสน ท้าวประทุมราชดีใจที่พระอาจารย์มาเยี่ยมก็ให้การต้อนรับเป็นอย่างดี
นามานุกรม