ฤๅษีกุศล หรือฤๅษีสมมิทธิ์* หรือฤๅษีสมิทธิ์*  เป็นตัวละครในบทละครเรื่องพระรถเมรี  เป็นอาจารย์ของท้าวประทุมราช* (สันนุราช*) ยักษ์เจ้าเมืองกำพุช* (สังกัศ* หรือสังกัด*)

 

เมื่อนางสารตรา*ยักษ์เจ้าเมืองทานตะวัน* (ตะวัน*) แปลงเป็นมนุษย์ไปทำเสน่ห์ท้าวรถสิทธิ์*เจ้าเมืองขีดขิน*  นางยักษ์คิดกำจัดรถเสน*โอรสท้าวรถสิทธิ์กับนางเภา*  จึงออกอุบายทำเป็นป่วยแล้วให้รถเสนถือสารเดินทางไปหานางเมรี*ที่เมืองทานตะวันเพื่อขอเก็บผลหมากงั่ว (มะงั่ว) และหมากนาว (มะนาว) มาใช้เป็นยารักษา   ระหว่างทางรถเสนแวะพักที่อาศรมของฤๅษีกุศล  พระฤๅษีรู้ข้อความในสารว่านางสารตราลวงรถเสนไปสังหาร จึงช่วยแปลงสารให้นางเมรีธิดาบุญธรรมของนางสารตราอภิเษกกับรถเสน

 

หลังจากได้ผลหมากงั่วหมากนาวแล้ว รถเสนขี่พญาม้าเหาะหนีนางเมรีเพื่อกลับเมืองขีดขิน ระหว่างทางได้แวะไปหาฤๅษีกุศล  เล่าเรื่องราวการเดินทางและเรื่องที่ได้ศรกำพต*กลับมา  พระฤๅษีบอกประวัติความเป็นมาและคุณวิเศษของศรกำพต  แล้วชุบพระขรรค์เพชรที่ทำให้เหาะได้ให้  และสอนมนตร์แปลงกาย  หายตัว และสะกดอาวุธ  รถเสนต้องการตอบแทนบุญคุณจึงถอดเครื่องทรง มงกุฎ และธำมรงค์ถวาย   พระฤๅษีรับไว้แล้วสวมคืนให้พร้อมกับอวยพรให้มีความสวัสดี

 

เมื่อรู้ว่ารถเสนจะต่อสู้กับนางยักษ์สารตรา ฤๅษีกุศลชวนวานรป่าเดินทางไปพบพญาม้าที่หน้าเมืองแล้วฝากธำมรงค์ให้รถเสนใช้ปราบนางยักษ์   รถเสนสังหารนางยักษ์สารตราได้ แต่มนตร์เสน่ห์ที่นางทำไว้กับท้าวรถสิทธิ์ไม่ได้เสื่อมไปด้วย ทำให้ท้าวรถสิทธิ์เพ้อคลั่งถึงนางยักษ์  รถเสนจึงไปเชิญพระฤๅษีมาช่วย  พระฤๅษีพาวานรป่าเข้าไปในเมือง  ตำหนิท้าวรถสิทธิ์ที่หลงเชื่อนางยักษ์จนทำให้นางสิบสอง*มเหสีต้องถูกควักดวงตา ทำให้รถเสนต้องตกอยู่ในอันตราย  แล้วพระฤๅษีก็ช่วยเสกน้ำมนตร์พ่นไล่ปีศาจยักษ์  มนตร์เสน่ห์ของนางสารตราก็เสื่อมไป

 

ต่อมารถเสนเดินทางกลับไปหานางเมรี ครั้นรู้จากเทพบุตรว่านางเมรีสิ้นชีพแล้ว และแนะให้ไปหาคู่ครองคือนางทัศนารี*ขนิษฐาของนางเมรีที่เมืองกำพุช  รถเสนก็เดินทางไปแวะพักที่อาศรมของพระฤๅษีกุศลแล้วเล่าเรื่องราวให้ฟัง  พระฤๅษีบอกว่าท้าวประทุมราชบิดาของนางทัศนารีเป็นศิษย์ของตน แล้วชี้บอกทางให้

 

เมื่อรถเสนถูกท้าวประทุมราชจับขังไว้เพราะลอบไปอยู่กับนางทัศนารี  พญาม้านำศรกำพตและพระขรรค์ของรถเสนไปหาพระฤๅษีกุศลแล้วเล่าเรื่องราวให้ฟัง  พระฤๅษีออกเดินทางไปเมืองกำพุชเพื่อขออภัยโทษให้รถเสน  ท้าวประทุมราชดีใจที่พระอาจารย์มาเยี่ยมก็ให้การต้อนรับเป็นอย่างดี