TLD-003-2096

นางสิบสอง 1 (ชื่อตัวละคร)

นางสิบสองเป็นตัวละครในนิทานเรื่องพระรถ เป็นธิดา 12 คนของหิรัญ*กับนางกาญจนี*เศรษฐีเมืองจำปาก* นางทั้งสิบสอง ได้แก่ นางเมศรา* นางไพรสพ* นางมณี* นางมรกต* นางเกษอร* นางผกา* นางมาลี 2* นางบุศรา* นางมาลัย* นางเบญจวรรณ* นางเสาวรัตน์* และนางลำเภา*

เมื่อครอบครัวยากจนลง หิรัญกับนางกาญจนีปรึกษากันพาลูกไปปล่อยป่า นางสิบสองไม่สามารถกลับบ้านได้ก็พากันเดินทางต่อไปอย่างไร้จุดหมาย ครั้นนางสิบสองไปถึงอุทยานเมืองทานตะวัน* เห็นต้นมะม่วงและต้นมะนาวก็เข้าไปเก็บ ต้นไม้ทั้งสองส่งเสียงหาวโห่ดังกึกก้อง นางสุนนทา*ยักษ์เจ้าเมืองโกรธมากจะจับพวกนางกิน แต่เทพารักษ์ช่วยกำบังไม่ให้นางยักษ์เห็น นางสิบสองหนีเข้าป่าไปพบฤๅษีตนหนึ่ง พระฤๅษีช่วยขับไล่นางยักษ์ไปได้ แล้วบอกให้พวกนางเดินทางไปเมืองไกรจักร* นางสิบสองไปถึงต้นไทรริมสระแห่งหนึ่งก็เข้าไปอาศัยอยู่ในโพรงไม้ที่โคนต้น

ครั้นถึงเวลาเช้า นางสิบสองกลัวนางสุนนทาจะมาจับกิน จึงพากันปีนไปแอบอยู่บนต้นไทรซึ่งมีใบดกหนา ขณะนั้นนางทาสีมาตักน้ำในสระ เห็นเงานางลำเภาเข้าใจว่าเป็นเงาของตัวเองก็รำพันด้วยความน้อยใจในวาสนาที่ตนเป็นคนสวยแต่ต้องทำงานเป็นทาสีในห้องครัว นางเปลื้องสไบจะผูกคอตายเพื่อจะได้ไปเกิดใหม่ แต่เมื่อรู้ว่ามีคนอยู่บนต้นไทรก็อับอายรีบกลับไปเล่าให้คนอื่นๆ ฟัง ท้าวรถสิทธิ์*เจ้าเมืองไกรจักรผ่านมาได้ยินก็เข้าไปสอบถามจนรู้เรื่อง แล้วไปรับนางสิบสองมาอภิเษกเป็นมเหสี นางสุนนทาตามนางสิบสองมาจนถึงเมืองไกรจักร ร่ายมนตร์เสน่ห์ให้ท้าวรถสิทธิ์หลงใหลตั้งนางเป็นมเหสี แล้วทำอุบายว่าป่วยหนักต้องใช้ดวงตาของนางสิบสองมาประกอบเป็นโอสถ ท้าวรถสิทธิ์ให้ควักดวงตาทั้งสองข้างของนางสิบสอง เว้นแต่นางลำเภาซึ่งถูกควักเพียงข้างเดียว แล้วให้นางทั้งสิบสองซึ่งขณะนั้นทรงครรภ์อยู่ไปอาศัยอยู่ที่อุโมงค์แห่งหนึ่ง ต่อมานางเมศราพี่คนโตประสูติโอรส (บางแห่งว่ากุมารี) นางพลาดล้มทับโอรสตาย ด้วยความอดอยากแม่น้าทั้งหลายก็นำเนื้อทารกนั้นมาเผาจี่และแบ่งกันกิน แต่นางลำเภาเก็บเนื้อนั้นไว้ เมื่อพี่คนต่อๆ มาประสูติโอรส นางลำเภาก็เก็บเนื้อไว้อีก

ต่อมานางลำเภาแอบไปประสูติโอรส พี่ๆ จะขอแบ่งเนื้อไปกิน นางลำเภาจึงนำเนื้อที่เก็บไว้ส่งให้แทน ครั้นรถเสน*โอรสนางลำเภาชันษาได้ 5-6 ปี ได้ไปชนไก่พนันจนมีชื่อเสียงเลื่องลือ ท้าวรถสิทธิ์รู้ข่าว ต้องการเอาชนะเพื่อจะได้มีชื่อเสียงบ้าง จึงให้ป่าวร้องหาผู้เล่นสกาพนัน รถเสนเล่นสกาชนะแล้วขอประทานข้าวกับน้ำให้ป้ากับมารดา ท้าวรถสิทธิ์สอบถามจนรู้ว่ารถเสนเป็นโอรสก็ให้วิเสทนำอาหารไปให้นางสิบสองทุกวัน

ต่อมานางสุนนทาออกอุบายลวงรถเสนให้เดินทางไปเอามะม่วงหาวมะนาวโห่ที่เมืองทานตะวันเพื่อจะให้ยักษ์สังหาร แต่รถเสนก็นำผลมะม่วงหาวมะนาวโห่กลับมาได้พร้อมกับดวงตาของนางสิบสองและยาสารพัดนึก รถเสนประสมยากับดวงตารักษานางสิบสองจนหายเป็นปกติ หลังจากรถเสนสังหารนางยักษ์สุนนทาแล้ว ท้าวรถสิทธิ์ออกไปรับนางสิบสอง แต่พวกนางยังโกรธอยู่ รถเสนจึงช่วยพูดแทนจนนางสิบสองยอมกลับเข้าเมืองไกรจักร

กิตติชัย พินโน 

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)