TLD-003-2104

นายหัตถาจารย์โพธิสัตว์ (ชื่อตัวละคร)

อุปาหนชาดก   นิบาตชาดก  

นายหัตถาจารย์โพธิสัตว์เป็นตัวละครในเรื่องอุปาหนชาดก ทุกนิบาต ในนิบาตชาดก

ในแผ่นดินพระเจ้าพรหมทัตแห่งเมืองพาราณสี พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติในตระกูลนายหัตถาจารย์ ครั้นเจริญวัยได้เรียนสำเร็จศิลปศาสตร์ต่างๆ ในการฝึกช้าง

วันหนึ่งมาณพชาวกาสิกคามมาขอเป็นศิษย์ นายหัตถาจารย์รับไว้ แล้วสั่งสอนจนสิ้นความรู้ เมื่อเรียนวิชาสำเร็จแล้วมาณพศิษย์บอกว่าต้องการรับราชการในสำนักพระเจ้าพรหมทัต นายหัตถาจารย์โพธิสัตว์จึงช่วยทูลให้ พระเจ้าพรหมทัตจะประทานเบี้ยหวัดให้มาณพกึ่งหนึ่งของเบี้ยหวัดที่นายหัตถาจารย์ได้ แต่มาณพศิษย์ไม่ยอม บอกว่าตนมีความรู้เท่ากับนายหัตถาจารย์จึงควรได้เบี้ยหวัดเท่ากัน พระเจ้าพรหมทัตจึงให้มาณพศิษย์แสดงฝีมือให้ชม หากมีฝีมือเท่ากับนายหัตถาจารย์ก็จะได้เบี้ยหวัดเท่ากัน แล้วพระเจ้าพรหมทัตก็กำหนดให้ทั้งสองแข่งขันกันในวันรุ่งขึ้น คืนนั้นนายหัตถาจารย์โพธิสัตว์ไปที่โรงช้าง ฝึกสอนช้างที่จะใช้ลงแข่งให้ทำตรงกันข้ามกับคำสั่ง

ในวันแข่งนายหัตถาจารย์โพธิสัตว์และมาณพศิษย์ต่างนั่งช้างของตนมายืนอยู่ที่หน้าพระลานหลวง เริ่มแรกทั้งสองแสดงฝีมือได้เสมอกัน ต่อมานายหัตถาจารย์สั่งช้างให้ทำสิ่งที่ตรงข้ามกับคำสั่ง เช่น สั่งให้เดินช้างกลับคุกเข่า สั่งให้ยืนช้างกลับนอน สั่งให้ยึดของไว้ช้างกลับวางของลง เป็นต้น มาณพศิษย์ทำไม่ได้ก็นิ่งอยู่บนคอช้างนั้น มหาชนพากันประณามมาณพศิษย์ว่าไม่เจียมตน คิดว่ามีความรู้เท่าอาจารย์ แล้วขว้างปาก้อนดินและท่อนไม้ใส่จนมาณพศิษย์ตาย

นายหัตถาจารย์โพธิสัตว์ทูลพระเจ้าพรหมทัตว่าชนทั้งหลายศึกษาศิลปศาสตร์เพื่อประโยชน์สุขของตน แต่ศิลปศาสตร์นั้นก็อาจนำความเดือดร้อนมาให้ได้ เหมือนรองเท้าที่ทำไม่เรียบร้อยย่อมกัดเท้าผู้สวมใส่ได้เช่นกัน พระเจ้าพรหมทัตพอพระทัยมาก ประทานยศอันยิ่งใหญ่แก่นายหัตถาจารย์โพธิสัตว์

ยุพร แสงทักษิณ 

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)