พรานบุญเป็นตัวละครในบทละครเรื่องนางมโนห์รา เป็นพรานป่ามีรูปร่างหน้าตาน่ากลัว ตามนิทานต้นเรื่อง คือ สุธนชาดกในปัญญาสชาดก พรานผู้นี้ชื่อบุณฑริก* เป็นชาวเมืองอุดรปัญจาล*

วันหนึ่งพรานได้ช่วยพญานาคให้พ้นจากอำนาจของพราหมณ์หมอมนตร์โดยฆ่าหมอมนตร์ตาย พญานาคชวนพรานไปเที่ยวในเมืองบาดาลและแบ่งเมืองให้ครองกึ่งหนึ่ง พรานครองเมืองได้ 7 วัน รู้สึกไม่มีความสุขจึงขอลากลับ พญานาคให้แก้วแหวนเงินทองเป็นจำนวนมากแล้วสั่งว่าถ้ามีเรื่องทุกข์ร้อนขอให้บอก วันหนึ่งพรานไปล่าสัตว์ในป่าหิมพานต์ พบฤๅษีตนหนึ่งเล่าว่าสระนั้นเป็นที่อาบน้ำของนางกินรีในวันปัณรสี (วันขึ้น 15 ค่ำ) พรานอยากเห็นนางกินรีจึงรอดู เมื่อได้เห็นก็คิดจะจับไปถวายพระสุธน* จึงปรึกษาพระฤๅษี พระฤๅษีบอกว่าต้องใช้บ่วงนาคจับจึงจะได้ พรานบุญจึงไปขอยืมบ่วงบาศจากพญานาค พญานาคจำใจให้เพื่อตอบแทนบุญคุณ (เนื้อความต่อไปนี้เป็นบทละครครั้งกรุงเก่า)

เมื่อนางกินรีทั้งเจ็ดมาเล่นน้ำ พรานบุญก็สั่งนาคเขียวและนาคลายไปรัดเท้าทั้ง 2 ข้างของนางมโนห์รา*พร้อมขู่ว่าถ้าจับผิดตัวจะฆ่านาคเสีย ดังคำประพันธ์ว่า กูจะกินทั้งเป็น นายมึงอยู่ไกล ใครจะมาเห็น กูจะกินทั้งเป็น กูจะปิ้งพะแนง กูจะสับหัวห้อยเลือดย้อยแดงแดง กูจะปิ้งพะแนง กูจะกินคนเดียว กูจะเคี้ยวกรุบกรุบ กูจะเคี้ยวเกรี้ยวเกรี้ยว กูจะกินคนเดียว เหวยเหวยอ้ายนาคนาคา เมื่อได้ตัวนางมโนห์รามา พรานบุญก็ให้นาคปล่อยนางแล้วตนก็เก็บปีกหางของนางไว้ นางมโนห์ราอ้อนวอนขอปีกหางคืนโดยจะแลกกับอาภรณ์มีค่าของนางแต่พรานบุญปฏิเสธ อ้างว่าตนไม่ต้องการทรัพย์สินเงินทอง และบอกว่าจะพาไปถวายเจ้าชายผู้เป็นนาย แล้วนางจะได้เป็นใหญ่ พรานบุญพานางเดินทางไป นางมโนห์ราอ้อนวอนว่าไม่เคยเดินเท้าจึงขอปีกหางเพื่อจะได้บินตามไป พรานบุญไม่หลงเชื่อและบอกว่าถ้าไม่เดินจะอุ้มไป นางจึงเดินไปเอง ระหว่างทางพรานบุญดูแลนางมโนห์ราอย่างดี ถางทางให้เดิน ทำห้างบนต้นไม้ให้พักและเฝ้าดูแลจนถึงบ้านตายายที่ชายป่า พรานบุญขอให้ตายายพาลูกสาวมาอยู่เป็นเพื่อนและดูแลนางมโนห์รา (ต้นฉบับจบเพียงนี้)