เกษียรสมุทรเป็นมหาสมุทรในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ อยู่เชิงเขาจักรวาล* น้ำในเกษียรสมุทรเป็นน้ำนม เกษียรสมุทรเป็นที่ประทับของพระนารายณ์*และพระลักษมี*
เมื่อพระนารายณ์สังหารหิรันตยักษ์*แล้วก็เหาะไปยังเกษียรสมุทร แล้วบรรทมเหนือพญาอนันตนาคราช* พระนารายณ์ร่ายเวททำให้มีดอกบัวเกิดขึ้นจากพระอุทร กลางดอกบัวนั้นมีกุมารอยู่ พระนารายณ์จึงอุ้มกุมารไปถวายพระอิศวร* ต่อมากุมารนี้คือท้าวอโนมาตัน*กษัตริย์ต้นวงศ์ของอยุธยา*
ในไตรดายุค*โลกเดือดร้อนเพราะเหล่าอสูรเบียดเบียนทั้งสามภพ บรรดาฤๅษีจึงไปทูลพระอิศวร พระอิศวรให้พระอินทร์*ไปเชิญพระนารายณ์จากเกษียรสมุทรมาเฝ้าแล้วบัญชาให้พระนารายณ์อวตารไปปราบอสูร
เกษียรสมุทรเป็นมหาสมุทรศักดิ์สิทธิ์ตามความเชื่อของศาสนาพราหมณ์ ไวษณพนิกาย (นิกายที่ถือว่าพระนารายณ์เป็นใหญ่กว่าเทพใด ๆ) เป็นที่ทำพิธีกษิรมันถนคือพิธีกวนน้ำศักดิ์สิทธิ์หรือน้ำอมฤต
นามานุกรม