เกสวดาบสเป็นตัวละครในเรื่องเกสวชาดก จตุกกนิบาต ในนิบาตชาดก เป็นดาบสอยู่ในป่าหิมพานต์
ครั้งพระเจ้าพรหมทัต*ครองกรุงพาราณสี* พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็นกัปปกุมาร*บุตรพราหมณ์แห่งแคว้นกาสี เมื่อเจริญวัยได้ไปศึกษาสรรพศิลปวิทยาที่เมืองตักสิลา ต่อมาออกบวชเป็นดาบสแล้วไปอยู่ที่สำนักเกสวดาบส ได้เป็นศิษย์ 1 ใน 500 ตนของพระดาบสและเป็นศิษย์โปรดเพราะมีอัธยาศัยคล้ายคลึงกัน วันหนึ่งเกสวดาบสพาศิษย์บริวารไปเมืองพาราณสี เข้าไปภิกขาจารถึงวังหลวง พระเจ้าพาราณสีให้นิมนต์เข้าไปพักอยู่ในอุทยาน เมื่อสิ้นฤดูฝนพระดาบสจะลากลับไปยังป่าหิมพานต์ พระเจ้าพาราณสีตรัสขอร้องว่า เกสวดาบสชราแล้ว ขอให้พักอยู่ที่อุทยาน ส่วนกัปปดาบสรวมทั้งเหล่าศิษย์ดาบสนั้นให้กลับไป
เมื่อต้องห่างจากกัปปดาบส เกสวดาบสคิดถึงศิษย์คนโปรด ไม่เป็นอันฉันอาหารและไม่เป็นอันหลับนอนจนป่วยหนัก พระเจ้าพรหมทัตส่งแพทย์ 5 สกุลไปรักษาก็ไม่หาย พระดาบสทูลว่าถ้าให้อยู่ที่นี่ตนก็คงจะตาย ดังนั้นขอกลับไปยังป่าหิมพานต์ พระเจ้าพาราณสีจึงให้อำมาตย์นารท*ไปส่งเกสวดาบสยังอาศรมในป่า เมื่อได้เห็นหน้ากัปปดาบส เกสวดาบสก็อาการดีขึ้น กัปปดาบสดูแลอาจารย์โดยจัดหายาคูซึ่งทำด้วยข้าวฟ่างและลูกเดือยรวมทั้งผักต้มจืด ๆ ให้ฉัน เกสวดาบสก็หายป่วย พระเจ้าพรหมทัตทรงสงสัยว่ากัปปดาบสรักษาอาจารย์ให้หายป่วยได้ด้วยวิธีใด จึงให้อำมาตย์นารทไปถาม เกสวดาบสบอกว่าเป็นเพราะตนได้ฉันข้าวฟ่าง ลูกเดือย และผักต้มจืด ๆ ที่คุ้นเคย อำมาตย์ถามว่าเหตุใดจึงชอบอาหารจืด ๆ มากกว่าภัตตาหารอันมีรสเช่นเดียวกับเครื่องเสวยของกษัตริย์ เกสวดาบสตอบว่ารสใด ๆ ย่อมสู้รสที่คุ้นเคยมิได้ อำมาตย์ก็กลับไปทูลพระเจ้าพรหมทัตทุกประการ
นามานุกรม