TLD-003-2422

ปัณฑรกะ (ชื่อตัวละคร)

ปัณฑรกชาดก   นิบาตชาดก  

ปัณฑรกะเป็นตัวละครในเรื่องปัณฑรกชาดก ติงสนิบาต ในนิบาตชาดก เป็นพญานาค

ในแผ่นดินพระเจ้าพรหมทัตแห่งเมืองพาราณสี พ่อค้า 500 คน ล่องเรือสำเภาไปในมหาสมุทร เมื่อเข้าสู่วันที่ 7 เรือสำเภาแตก พ่อค้าทั้งหลายจมน้ำตาย เหลือรอดชีวิตอยู่เพียงคนเดียวลอยมาถึงท่ากทัมพิยะ (ท่าน้ำที่มีต้นกระทุ่ม)

เมื่อขึ้นฝั่งได้ก็เที่ยวขอทานด้วยกายที่เปลือยเปล่า ผู้คนคิดว่าเป็นดาบสผู้มักน้อย จึงพากันบริจาคทาน และสร้างบรรณศาลาให้ที่ท่าน้ำนั้น แล้วเรียกขานเขาว่ากทัมพิยอเจลกะ* (ชีเปลือยที่ท่าต้นกระทุ่ม)

พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็นพญาครุฑ วันหนึ่งบินมายังสำนักของกทัมพิยอเจลกะเพื่อถามถึงวิธีจับนาค กทัมพิยอเจลกะรับปากว่าจะบอกวิธีจับนาคให้ ต่อมาเมื่อพญานาคชื่อปัณฑรกะขึ้นมายังสำนักนั้น กทัมพิยอเจลกะก็พยายามถามความลับว่าจะจับพวกนาคทั้งหลายได้ด้วยวิธีใด พญานาคไม่อยากบอกเพราะเกรงว่ากทัมพิยอเจลกะจะนำไปบอกผู้อื่น แต่เมื่อกทัมพิยอเจลกะรบเร้าและสัญญาว่าจะไม่บอกใคร ปัณฑรกะจึงบอกความลับว่าพวกตนกลืนก้อนหินไว้ในท้องเพื่อให้ตัวหนัก พวกครุฑไม่รู้จึงจับนาคข้างหัวแต่ก็ฉุดนาคไม่ขึ้น ครุฑจึงพากันจมน้ำตายเสียมาก ต้องพยายามจับที่ขนดหางให้หัวห้อยลง ก้อนหินก็จะหลุดออกทางปาก จึงจะจับนาคได้ง่าย กทัมพิยอเจลกะบอกเรื่องนี้แก่พญาครุฑ พญาครุฑจึงจับปัณฑรกนาคราชได้

เมื่อปัณฑรกนาคราชคร่ำครวญด้วยความเสียใจ พญาครุฑก็กล่าวติเตียนแล้วเทศนาสั่งสอนเรื่องการรักษาความลับ เช่น “ความลับไม่ควรไขทีเดียว ควรรักษาไว้ให้เหมือนขุมทรัพย์ ความลับถ้าใครรู้เข้านำไปตีแผ่ออกแล้วเป็นไม่ดีเลย” พญานาคได้ฟังก็เลื่อมใส ร้องขอชีวิตจากพญาครุฑ เมื่อพญาครุฑปล่อยพญานาคแล้ว ทั้งสองก็พากันไปยังสำนักของกทัมพิยอเจลกะดาบสจอมปลอมซึ่งไม่รักษาคำสัตย์ที่ให้ไว้แก่มิตร

พญานาคสาปแช่งให้ศีรษะของกทัมพิยอเจลกะแตกเป็น 7 เสี่ยง ทันใดนั้นพื้นดินบริเวณนั้นก็แยกออกสูบเอากทัมพิยอเจลกะลงไปนรกอเวจี

สายวรุณ น้อยนิมิตร , กุสุมา รักษมณี 

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)