พญานาค เป็นตัวละครในบทละครเรื่องสังข์ศิลป์ชัย เป็นเจ้าเมืองบาดาล*

ครั้งหนึ่งพญานาคไปเล่นสกากับท้าวกุมภัณฑ์*เจ้าเมืองอโนราช* ท้าวกุมภัณฑ์เล่นสกาแพ้จำต้องยอมยกบ้านเมืองให้ พญานาคไม่ต้องการเมืองอโนราชจึงขอนางศรีสุพรรณ* ธิดาท้าวกุมภัณฑ์ไปเป็นชายาแทน ก่อนท้าวกุมภัณฑ์ตายในการรบกับสังข์ศิลป์ชัย* ได้ขอให้นางเกสรสุมณฑา*มเหสีพานางศรีสุพรรณซึ่งอยู่ในเมืองบาดาลกลับไปเมืองปัญจาล*ด้วย สังข์ศิลป์ชัยจึงไปท้าเล่นสกาพนันกับพญานาค โดยอ้างว่าตนเป็นตัวแทนท้าวกุมภัณฑ์ พญานาคอยากได้พระขรรค์ที่ปราบครุฑได้ของสังข์ศิลป์ชัยจึงรับคำท้า พญานาคแพ้ สังข์ศิลป์ชัยขอนางศรีสุพรรณคืนแต่พญานาคไม่ยอมจึงเกิดสู้รบกัน พญานาคสู้ไม่ได้ จำต้องยอมให้สังข์ศิลป์ชัยพานางศรีสุพรรณกลับไป

เมื่อท้าววัณณุราช*เชษฐาของท้าวกุมภัณฑ์รู้ว่าสังข์ศิลป์ชัยฆ่าท้าวกุมภัณฑ์ตายก็โกรธมาก จึงส่งเสนาไปเชิญพญานาคให้ยกทัพมาสมทบตีเมืองปัญจาลของท้าวเสนากุฎ* ขณะที่ทัพถึงเมืองปัญจาล สังข์ศิลป์ชัยกับสิงหรา*พี่ชายต่างมารดาไม่อยู่ในเมือง หากยกเข้าตีเมืองก็คงได้ชัยชนะเพราะท้าวเสนากุฎไม่กล้าสู้ แต่พญานาคแนะให้ท้าววัณณุราชส่งทูตไปเจรจาให้ท้าวเสนากุฎส่งนางทั้งสองออกมาก่อนที่จะรบกัน นางเกสรสุมณฑาจึงออกอุบายขอเวลา 3 วันเพื่อเตรียมตัว ท้าววัณณุราชก็ยอม

เมื่อครบกำหนด 3 วัน สังข์ศิลป์ชัยและสิงหรากลับมาถึงเมืองปัญจาล พญานาคกลัวจึงเลิกพลหนีกลับเมืองบาดาล ท้าววัณณุราชกล่าวโทษพญานาคว่าทำให้ตนเสียโอกาสที่จะได้รับชัยชนะในครั้งนี้