พญายูงทองโพธิสัตว์เป็นตัวละครในเรื่องมหาโมรชาดก ปกิณกนิบาต ในนิบาตชาดก

ในแผ่นดินพระเจ้าพรหมทัต*แห่งเมืองพาราณสี* พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็นนกยูงทอง ครั้นเจริญวัย เหล่านกยูงเขียวตั้งให้เป็นพระราชา วันหนึ่งพญายูงทองไปดื่มน้ำในบ่อ เห็นรูปร่างตัวเองงดงามก็เกรงว่าจะเกิดอันตราย ครั้นพลบค่ำจึงบินไปยังป่าหิมพานต์โดยไม่มีผู้ใดล่วงรู้ พญายูงทองไปอาศัยอยู่ที่ถ้ำแห่งหนึ่งบนเงื้อมผาสูง ทุกเช้าและเย็นพญายูงทองจะสวดพระปริตรเพื่อป้องกันภัย วันหนึ่งพระมเหสีของพระเจ้าพรหมทัตฝันว่าได้ฟังธรรมจากนกยูงทองจึงขอให้พระเจ้าพรหมทัตหานกยูงทองมาแสดงธรรม พระเจ้าพรหมทัตให้พรานผู้หนึ่งไปจับมาถวาย พรานวางบ่วงดักพญานกยูงอยู่นานหลายปีจนตายไปในป่านั้น มเหสีของพระเจ้าพรหมทัตรู้ว่าตนไม่มีโอกาสได้ฟังธรรมก็ตรอมใจจนสิ้นพระชนม์ พระเจ้าพรหมทัตคิดจองเวรพญายูงทองที่เป็นต้นเหตุทำให้พระมเหสีสิ้นพระชนม์จึงให้อาลักษณ์จารึกลงบนแผ่นทองว่าผู้ที่ได้กินเนื้อของพญายูงทองจะไม่แก่ไม่ตาย

ครั้นพระเจ้าพรหมทัตสิ้นพระชนม์ พระราชาองค์ใหม่ได้รู้เรื่องพญายูงทองก็ให้พรานป่าไปจับมาถวาย พรานป่าไปวางบ่วงดักเป็นเวลาหลายปีก็จับไม่ได้ จนผลัดเปลี่ยนพระราชาไปถึง 7 พระองค์ พระราชาองค์ที่ 7 ให้พรานป่าไปจับพญายูงทอง พรานไปวางบ่วงดักอยู่ถึง 7 ปีแต่ก็ไม่สามารถจับได้ จึงสะกดรอยตามพญายูงทองไปจนได้รู้ว่าพญายูงทองรักษาพรหมจรรย์และสวดพระปริตรเพื่อป้องกันภัย พรานป่าจึงไปนำนางนกยูงมาฝึกหัดให้รู้สัญญาณต่างๆ จนชำนาญ พรานวางบ่วงดักไว้แล้วดีดนิ้วเป็นสัญญาณให้นางนกยูงขับร้องด้วยเสียงอันไพเราะ พญายูงทองได้ยินก็เกิดความกระสันฟุ้งซ่านและตามเสียงนั้นไปโดยไม่ได้ท่องพระปริตร บ่วงที่ดักไว้ก็รัดเท้าของพญายูงทอง พรานป่าสำนึกได้ว่าตนทำให้สัตว์ที่มีศีลต้องลำบากจึงคิดจะปล่อยพญายูงทองไปโดยจะยิงธนูไปตัดบ่วง ขณะที่ก่งคันธนู พญานกยูงทองเข้าใจว่าพรานจะฆ่าตน ก็ร้องขอให้พาไปถวายพระราชา พรานป่าจึงบอกความประสงค์ของตนและถามพญายูงทองว่าผู้ที่เว้นจากการฆ่าสัตว์เมื่อตายแล้วจะไปเกิดที่ใด พญายูงทองตอบว่าผู้นั้นจะได้รับการสรรเสริญในปัจจุบันและเมื่อตายแล้วจะได้ไปสวรรค์ พรานบอกว่าสมณะและพราหมณ์พวกหนึ่งสอนให้ตนเชื่อว่าโลกนี้ไม่มีเทวดา ไม่มีบุญและบาป สิ่งมีชีวิตเมื่อตายแล้วจะดับสูญไป และสอนว่าทานเป็นบัญญัติของคนโง่ พญายูงทองจึงแสดงธรรมว่าเทวดา บุญและบาปมีอยู่จริง เมื่อตายแล้วคนทำบาปจะต้องตกนรก พรานถามถึงวิธีการที่ทำให้พ้นจากนรก พญายูงทองแนะให้ไปถามสมณะและพราหมณ์ที่ประพฤติธรรม แล้วแสดงภัยในนรกเพื่อให้พรานเกรงกลัวบาป พรานก็ได้ตรัสรู้เป็นพระปัจเจกพุทธเจ้า พระปัจเจกพุทธเจ้าปรารถนาจะให้นกที่ถูกขังไว้ตามที่ต่างๆ ได้เป็นอิสระ จึงทำสัจกิริยาตามคำแนะนำของพญายูงทอง นกเหล่านั้นก็หลุดจากเครื่องพันธนาการ จากนั้นพระปัจเจกพุทธเจ้าก็ลูบศีรษะของตนเองทำให้กลับเพศจากพรานเป็นบรรพชิต แล้วเหาะไปยังภูเขานันทมูลกคิรี* ส่วนพญายูงทองโพธิสัตว์ก็ไปหาอาหารตามปกติ