พญาแร้งเป็นตัวละครในบทละครเรื่องพิกุลทอง อาศัยอยู่ที่เขานิลกาฬา*หรือนิลคีรี* มีฤทธิ์แปลงกายได้

วันหนึ่งพญาแร้งอยากกินซากศพจึงบินออกจากที่อยู่ไปถึงฝั่งมหาสมุทร เห็นสุนัขเน่าลอยมาก็โผลงจับจิกกินจนกระทั่งไปถึงฉนวนท่าที่นางพิกุลทอง*ธิดาท้าวสันนุราช*กับนางพิกุลจันทรา*แห่งเมืองสันนุราช*ลงสรงอยู่ นางคลื่นเหียนอาเจียนด้วยความรังเกียจและด่าว่าต่าง ๆ นานา พญาแร้งอาฆาตจองเวรคิดจะฆ่านางกินจึงแปลงกายเป็นมาณพรูปงามไปขออาศัยอยู่กับตายายที่ชายป่าเมืองสันนุราช บอกว่ามารดาตาย บิดาหลงภรรยาใหม่และทุบตีด่าว่าตนจึงได้หนีมา ตายายหลงเชื่อจึงให้อาศัยอยู่ด้วย มาณพแปลงออกอุบายเข้าป่าไปหาผักเก็บฟืน เมื่อถึงป่าก็เนรมิตเงินทองใส่กระเช้านำไปให้ตายาย บอกว่าพบตุ่มใส่เงินทองและตุ่มใส่สิ่งของ ตนเลือกแต่เงินทองมาให้ตายาย ตั้งแต่นั้นตายายก็ร่ำรวยขึ้น อยู่มามาณพแปลงบอกตายายว่าหลงรักนางพิกุลทอง ให้ตายายไปสู่ขอ ท้าวสันนุราชจะยกนางพิกุลทองให้แต่มีข้อแม้ว่าให้ทำสะพานทองจากบ้านมาถึงวังภายใน 3 วัน ถ้าทำไม่ได้จะประหารชีวิต

ตกกลางคืนมาณพแปลงกลายร่างเดิมเป็นพญาแร้งบินไปเขานิลกาฬา เรียกบริวารพากันบินมาที่บ้านตายายแล้วพญาแร้งนิมิตกายบริวารให้เป็นมนุษย์ ทำบ้านตายายให้เป็นปราสาท มีสะพานทองประดับราชวัติฉัตรแก้วพร้อมประโคมดนตรีเสียงสนั่น ท้าวสันนุราชเห็นว่ามาณพหลานตายายเป็นผู้มีบุญจึงจัดพิธีอภิเษกนางพิกุลทองให้ เมื่ออยู่ด้วยกันในปราสาทมาณพแปลงแสร้งเกี้ยวพาราสีเล้าโลมแต่ไม่ร่วมอภิรมย์กับนาง

เมื่อนางพิกุลทองได้กลิ่นเหม็นสาปแร้ง พญาแร้งแปลงก็กลบเกลื่อนว่าอาจเป็นเพราะนางได้ด่าว่าถ่มน้ำลายรดซากสัตว์กลิ่นจึงติดมา แล้วทาเครื่องหอมให้กลบกลิ่นสาบเพื่อไม่ให้นางสงสัย

ครั้นรุ่งเช้าพญาแร้งแปลงบอกนางพิกุลทองว่าตนเป็นโอรสเจ้าเมือง เที่ยวไล่เนื้อจนพลัดกับไพร่พล เวลานี้คิดถึงบิดามารดาเพราะจากมาได้ 5 ปีแล้วและชวนนางไปบ้านเมืองของตน ท้าวสันนุราชแต่งเรือสำเภาพร้อมเครื่องบรรณาการให้ เมื่อเดินทางเข้าเขตป่าหิมพานต์*ถึงหาดแก้วพยัคฆี* พญาแร้งแปลงทำอุบายหยุดพักเรือและกลับเป็นแร้ง บินไปเรียกบริวารที่เขานิลกาฬามากินคนบนเรือ ส่วนนางพิกุลทองนั้นพญาแร้งตั้งใจจะกินเอง แต่เมื่อพญาแร้งมาถึงเรือกลับไม่พบนางเพราะแม่ย่านางเรือแยกเสากระโดงเรือให้ซ่อนตัว พญาแร้งจึงกลับไปยังเขานิลกาฬา

ฝ่ายพระพิไชยมงกุฎ*โอรสท้าวสังข์ศิลป์ไชย*กับนางสุพรรณ* ตามหาเจ้าของผมหอมในผอบที่ลอยน้ำมาและมีจารึกขอให้ช่วย ได้พบนางพิกุลทองเพียงลำพังในเรือสำเภา นางเล่าเรื่องทั้งหมดให้ฟังและบอกว่าทุก 7 วันพญาแร้งจะบินมากินคนที่หาดทราย เมื่อครบ 7 วันพญาแร้งบินมาจากเขานิลกาฬาพร้อมบริวาร ครั้นถึงหาดทรายก็ร้องเรียกหาคนบนเรือสำเภา เมื่อเห็นพระพิไชยมงกุฎยืนอยู่ที่หัวเรือ พญาแร้งพร้อมกับบริวารก็เข้าต่อสู้ ในที่สุดพญาแร้งถูกพระพิไชยมงกุฎฟันด้วยพระขรรค์สิ้นชีวิต