พญาวานรโพธิสัตว์เป็นตัวละครในเรื่องกปิชาดก สัตตกนิบาต ในนิบาตชาดก

สมัยพระเจ้าพรหมทัตครองเมืองพาราณสี พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็นพญาวานร มีวานร 500 ตัวเป็นบริวาร อาศัยอยู่ในอุทยานของพระเจ้าพาราณสี มีพญาวานรพร้อมบริวารจำนวน 500 อีกฝูงหนึ่งอยู่ในอุทยานนี้เช่นกัน วันหนึ่งราชปุโรหิตไปอาบน้ำที่อุทยานแล้วกลับออกมา ลิงโลนตัวหนึ่งวิ่งมาดักที่ซุ้มประตู เมื่อปุโรหิตเดินลอดประตูลิงก็ถ่ายถูกศีรษะ เมื่อปุโรหิตแหงนหน้าขึ้นดูลิงก็ถ่ายตกลงไปในปาก ปุโรหิตกลับเข้าไปอาบน้ำในอุทยานอีกครั้งพร้อมกล่าวว่าจะแก้แค้นแล้วตวาดไล่วานรหนีไปจนหมดสิ้น วานรทั้งหลายแจ้งเหตุแก่พญาวานรโพธิสัตว์ พญาวานรชวนวานรทั้ง 1,000 ให้ไปอยู่ที่อื่นเพราะไม่ควรอยู่ในที่ที่มีคนจองเวร วานรนายฝูงอีกตัวหนึ่งไม่เห็นด้วย คิดว่าจะคอยดูเหตุการณ์ก่อนแล้วจึงจะตามไปภายหลัง พญาวานรโพธิสัตว์พาวานรบริวารหนีเข้าป่าไป

ต่อมาทาสีคนหนึ่งนำข้าวเปลือกผึ่งแดดไว้ แพะตัวหนึ่งมากินและถูกตีด้วยคบเพลิง แพะวิ่งหนีไปในขณะที่เพลิงติดตัวไปด้วย แพะเอาตัวสีเข้ากับฝาโรงเก็บหญ้าซึ่งอยู่ติดกับโรงช้างหลวง ไฟก็ไหม้โรงหญ้านั้นแล้วเลยไปไหม้โรงช้างด้วย ช้างถูกไฟลวกหนังพุพอง ปุโรหิตคิดหาโอกาสแก้แค้นวานรอยู่ เมื่อหมอทั้งหลายไม่อาจรักษาช้างได้ พระเจ้าพาราณสีตรัสถามปุโรหิตว่ามียาใดที่รักษาช้างได้ ปุโรหิตทูลว่ามันเหลววานรเป็นยาดีที่สุดและแนะนำว่ามีวานรในอุทยานจำนวนมาก พระเจ้าพาราณสีจึงสั่งให้นักแม่นธนูไปยิงวานรทั้ง 500 จนหมดเพื่อนำมันเหลวมา ส่วนวานรนายฝูงถูกยิงแต่หนีไปถึงที่อยู่ของวานรโพธิสัตว์แล้วจึงสิ้นชีวิต พญาวานรโพธิสัตว์รู้เรื่องก็ให้โอวาทบริวารของตนว่าผู้มีปัญญาไม่ควรอยู่ในที่ที่มีคนจองเวร ผู้เป็นหัวหน้าต้องคำนึงถึงประโยชน์ตนและประโยชน์ผู้อื่น การไม่ฟังคำสั่งสอนของบัณฑิตย่อมถึงความพินาศ