พญาวานรโพธิสัตว์เป็นตัวละครในเรื่องนฬกปานชาดก เอกนิบาต ในนิบาตชาดก

ในป่าทึบแห่งหนึ่งมีสระโบกขรณีซึ่งผีเสื้อน้ำเฝ้าอยู่อย่างหวงแหน มนุษย์หรือสัตว์ลงไปในสระจะถูกผีเสื้อน้ำจับกิน ครั้งนั้นพระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็นพญาวานรโตประมาณเท่าลูกละมั่ง มีบริวาร 80,000 พญาวานรสั่งสอนบริวารว่าในป่านี้มีพืชผลที่มีพิษ มีสระโบกขรณีซึ่งมีอมนุษย์อยู่ เป็นที่หวงห้าม บริวารที่จะกินผลไม้หรือดื่มน้ำที่ยังไม่เคยกินไม่เคยดื่มให้บอกพญาวานรก่อน ฝูงวานรก็รับฟัง

วันหนึ่งวานรเที่ยวไปในตำบลที่ไม่เคยไป จะหาน้ำดื่ม ได้เห็นสระโบกขรณีก็ไม่กล้าลงไปดื่ม พากันนั่งคอยพญาวานร เมื่อพญาวานรมาถึง รู้เรื่องก็สรรเสริญบริวารที่เชื่อฟัง แล้วพญาวานรก็เดินตรวจดูรอบๆ สระ เห็นแต่รอยเท้าเดินลงสระ ไม่มีรอยเท้าที่เดินขึ้นจึงรู้ว่ามีอมนุษย์รักษาอยู่ ฝ่ายผีเสื้อน้ำเห็นเหล่าวานรไม่ลงไปดื่มน้ำในสระจึงปรากฏกายขึ้นให้เห็นเป็นรูปแปลกประหลาด น่ากลัว คือมีท้องเขียว หน้าเหลือง มือและเท้าสีแดงแหวกน้ำขึ้นมาเชิญชวนให้ฝูงลิงกินน้ำ

พญาวานรถามว่าถ้ามนุษย์หรือสัตว์ลงไปในสระแล้วผีเสื้อน้ำมีอำนาจจับกินใช่หรือไม่ ผีเสื้อน้ำรับว่าใช่ พญาวานรจึงบอกว่าตนและบริวารจะดื่มน้ำโดยไม่ต้องลงไปในสระเพื่อให้พ้นจากอำนาจผีเสื้อน้ำ พญาวานรสั่งบริวารให้เอาไม้อ้อมา 1 ลำ คำนึงถึงพระบารมีแล้วทำสัตยาธิษฐานเป่าลงไปในปล้องไม้อ้อ ไม้อ้อก็เป็นโพรงกลวงตลอด แล้วพญาวานรก็อธิษฐานรวมทีเดียวว่า ขอไม้อ้อทั้งหลายรอบสระนี้จงมีปล้องเดียวตลอดยอด คำอธิษฐานนั้นทำให้ไม้อ้อมีปล้องเดียวตลอดยอดมาถึงทุกวันนี้ แล้วพญาวานรและบริวารต่างก็ถือไม้อ้อนั่งอยู่ริมสระดูดน้ำขึ้นมาดื่มอย่างเป็นสุข ผีเสื้อน้ำก็ไม่ได้วานรเป็นเหยื่อเลย ฝูงวานรดื่มน้ำแล้วก็พากันกลับป่าที่พัก