ท้าวพรหมทัตเป็นตัวละครในนิทานเรื่องโคบุตร เป็นเจ้าเมืองพาราณสี* มีมเหสีชื่อปทุมทัศ* มีธิดาชื่อมณีสาคร* และมีโอรสชื่ออรุณกุมาร*

พราหมณ์ปุโรหิตกับบุตรชิงราชบัลลังก์จากท้าวพรหมทัตและสังหารท้าวพรหมทัตได้ นางปทุมทัศให้ธิดาและโอรสหนีออกจากเมืองไป ส่วนนางกลับขึ้นปราสาทไปร่ำไห้กอดศพสวามีแล้วกลั้นใจตาย พราหมณ์ปุโรหิตให้นำศพทั้งสองใส่โกศทองไว้ เมื่อโคบุตรช่วยเหลือนางมณีสาครและอรุณกุมารจากยักษ์ 4 ตน*แล้ว ก็พากันไปยังเมืองพาราณสี พบพราหมณ์ปุโรหิตกับบุตรนอนหลับอยู่ นางมณีสาครและอรุณกุมารขอให้ยักษ์ทั้งสี่จับพราหมณ์ปุโรหิตกับบุตรมัดไว้ โคบุตรชุบชีวิตท้าวพรหมทัตและนางปทุมทัศให้ฟื้นขึ้น

ท้าวพรหมทัตสั่งให้สอบสวนพราหมณ์ปุโรหิตกับบุตรแล้วจับพวกที่สมคบกันเป็นกบฏมาลงโทษใส่ตรุขังไว้ ส่วนพราหมณ์ปุโรหิตกับบุตรนั้นให้นำไปเฆี่ยน พาไปตระเวนประจานรอบเมือง แล้วนำไปถ่วงทะเล ท้าวพรหมทัตจะยกราชสมบัติให้โคบุตรเพื่อเป็นการตอบแทน แต่โคบุตรปฏิเสธ ท้าวพรหมทัตกับนางปทุมทัศจึงขอให้โคบุตรเป็นโอรสบุญธรรมและให้อยู่ที่เมืองพาราณสี

ต่อมาโคบุตรจะออกผจญภัยในป่า นางมณีสาครและอรุณกุมารขอตามไปด้วย โคบุตรขอให้ท้าวพรหมทัตช่วยเกลี้ยกล่อมนางมณีสาครไม่ให้ติดตามไป ท้าวพรหมทัตยินดีช่วย แต่ขอให้โคบุตรพาอรุณกุมารไปฝึกวิชาด้วย โคบุตรและอรุณกุมารจึงได้ออกเดินทางผจญภัย เมื่อโคบุตรได้นางอำพันมาลา*ธิดาท้าวหลวิราช*แห่งเมืองกาหลง*เป็นชายาแล้ว ก็พาอรุณกุมารกับนางอำพันมาลาไปยังเมืองพาราณสี ท้าวพรหมทัตรู้เรื่องก็เสียใจเพราะหวังจะให้โคบุตรได้อภิเษกกับนางมณีสาคร แต่แล้วก็หักใจได้และคิดว่าโคบุตรเป็นโอรสบุญธรรมจึงยินดีจะจัดงานอภิเษกให้ ครั้นนางมณีสาครมาเข้าเฝ้า โคบุตรเห็นนางเจริญวัยเป็นสาวแรกรุ่นมีรูปโฉมงดงามก็หลงรัก จึงทูลท้าวพรหมทัตว่าจะอภิเษกนางเป็นมเหสีฝ่ายขวา และให้นางอำพันมาลาเป็นมเหสีฝ่ายซ้าย ท้าวพรหมทัตดีใจและยินดีจัดงานอภิเษกให้