พรหมทัตโพธิสัตว์เป็นตัวละครในเรื่องทุมเมธชาดก เอกนิบาต ในนิบาตชาดก

เมื่อพระเจ้าพรหมทัตครองราชย์ในเมืองพาราณสี* พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็นโอรสทรงนามว่าพรหมทัตกุมาร เมื่อชันษาได้ 16 ปี เสด็จไปศึกษาที่ตักสิลา* เรียนจบไตรเพทและศิลปศาสตร์ 18 ประการ ต่อมาพระบิดาตั้งให้เป็นอุปราช

สมัยนั้นชาวเมืองพาราณสีพากันถือเทพมงคล จึงเที่ยวไปนมัสการเทวดาและฆ่าสัตว์ เช่น แพะ แกะ ไก่ สุกร ทำพลีกรรมต่างๆ พรหมทัตกุมารโพธิสัตว์เห็นว่าชาวเมืองปลงชีวิตสัตว์และตั้งอยู่ในอธรรมกันเป็นอันมาก จึงตั้งพระทัยว่าเมื่อใดที่พระองค์ได้ครองราชย์ จะไม่ทำให้สัตว์เดือดร้อนแม้แต่ชีวิตเดียว

วันหนึ่งพรหมทัตกุมารทรงรถออกจากเมือง ได้เห็นมหาชนชุมนุมกันอยู่ที่ต้นวัฏฏพฤกษ์ (ไม้ไทร) ใหญ่ต้นหนึ่ง ใครปรารถนาบุตรธิดา ทรัพย์สินใดๆ ก็ขอต่อรุกขเทวดานั้น พรหมทัตกุมารเสด็จลงจากรถ ทำทีว่าเป็นผู้ถือเทพมงคล ได้บูชาต้นไทรด้วยดอกไม้ รดน้ำ แล้วทำประทักษิณรอบต้น ตั้งแต่นั้นมาก็เสด็จไปที่ต้นไทรนั้นเนืองๆ

เมื่อพระบิดาสิ้นพระชนม์ พรหมทัตกุมารโพธิสัตว์ก็ได้ครองราชย์แทน ทรงปกครองโดยธรรม ปราศจากอคติและเตรียมทำตามพระราชดำริที่จะให้ทุกคนประพฤติธรรม ทรงเรียกอำมาตย์ราชเสวกรวมทั้งชาวเมืองมีพราหมณ์และคหบดีมาประชุมกัน ตรัสถามคนทั้งหลายว่ารู้หรือไม่ว่าเหตุใดพระองค์จึงได้ทรงครองราชสมบัติ คนเหล่านั้นตอบว่าไม่ทราบ พระองค์จึงบอกว่าเป็นเพราะพระองค์บูชาทำพลีกรรมแก่ต้นวัฏฏพฤกษ์จึงได้ราชสมบัติเพราะอานุภาพของรุกขเทวดานั้น ทรงชวนให้ผู้ร่วมประชุมพร้อมใจกันจัดตกแต่งเครื่องพลีกรรมเทวดากัน คนเหล่านั้นถามว่าควรจะจัดสิ่งใดไปถวายเทวดา พรหมทัตโพธิสัตว์ทรงตอบว่า พระองค์ขอพรเทวดาไว้ว่าในรัชกาลของพระองค์นั้น ถ้าใครประพฤติอกุศลกรรมบถ 10 ผิดศีล 5 เช่น ฆ่าสัตว์ พระองค์จะฆ่าคนเหล่านั้นทั้งหมด โปรดให้ตีกลองประกาศไปทั่วเมือง ถ้าผู้ใดยังประพฤติทุศีล จะต้องถูกฆ่าบูชายัญ เพราะครั้งนั้นมีคนที่เป็นทุมเมธาคือผู้ที่ไม่รู้ว่ากรรมใดควรทำ กรรมใดไม่ควรทำ อำมาตย์และผู้เข้าประชุมทั้งหลายฟังพระวาจาของพระโพธิสัตว์แล้วก็สาธุการเห็นชอบด้วย จัดให้คนไปตีกลองประกาศทั่วเมือง

นับแต่นั้นมาก็มิได้มีผู้ใดประพฤติทุศีลอีกเลย พรหมทัตโพธิสัตว์ทำให้ราษฎรทั้งเมืองรักษาศีลได้โดยไม่มีผู้ใดเดือดร้อน พระองค์เองก็บำเพ็ญบุญด้วยการให้ทาน เมื่อสิ้นพระชนม์พระองค์และชาวเมืองก็พากันไปอยู่เทพนครจนเต็มเมือง