พรหมลิขิตฤๅษีเป็นตัวละครในบทละครเรื่องวงศเทวราช 

 

พรหมลิขิตฤๅษีบำเพ็ญพรตอยู่เชิงเขายุคนธร*ได้ประมาณแสนปีจนฌานแก่กล้า  พระอิศวร*จึงโปรยดอกไม้ลงมาเป็นเครื่องบูชา  พระฤๅษีเห็นดอกไม้ตูมดอกหนึ่งใหญ่มากและมีกลิ่นหอม  เมื่อเล็งญาณดูก็รู้ว่ามีนางฟ้าอยู่ในดอกไม้  จึงอธิษฐานให้ดอกไม้คลี่กลีบบาน  เมื่อลมรำเพยพัด  นางงามก็ออกจากดอกไม้

 

ต่อมาอาสน์ของพระอินทร์*แข็งกระด้าง  พระอินทร์เล็งทิพเนตรเห็นนางเทพมนทา*ก็รู้ว่าพระอิศวรตั้งพระทัยจะให้มีผู้ไปปราบอธรรมในโลกมนุษย์  จึงลงไปร่วมสมกับนางเทพมนทาจนนางตั้งครรภ์  เมื่อนางเทพมนทาเจ็บครรภ์จะประสูติโอรส ได้ให้นางฟ้าทั้งสี่*ไปตามพระพรหมลิขิตฤๅษีมาช่วย  ด้วยความตื่นเต้นตกใจนางฟ้าองค์หนึ่งเข้าฉุดมือพระฤๅษี  พระฤๅษีจึงใช้ไม้เท้าตี  เมื่อนางฟ้าได้สติก็บอกสาเหตุที่มาตาม  พระพรหมลิขิตฤๅษีจึงรีบไปช่วยนางเทพมนทาให้กำเนิดโอรสอย่างปลอดภัย

 

(บทบาทของพระพรหมลิขิตฤๅษีฉบับหลวงพัฒนพงศ์ภักดีจบเพียงเท่านี้ ต่อไปนี้เป็นบทพระราชนิพนธ์พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว)

เมื่อวงศเทวราช*จะทำพิธีอภิเษกสยุมพรกับนางบุษบง*  ท้าววิเรนทร*ทหารเอกของวงศเทวราชขอให้นางฟ้าทั้งสี่ซึ่งเคยอยู่รับใช้นางฟ้าสุมนทา* (คือนางเทพมนทา) และวงศเทวราชที่เมืองเนาวรัตนนคร*ไปเชิญพระพรหมลิขิตฤๅษีมาร่วมพิธีที่เมืองสมุทคีรี*  ในวันนั้นพระฤๅษีกำลังตั้งสูบเบ้าสุมไฟหลอมแร่เหล็กไหลที่ขุดพบได้อยู่หลังอาศรม  นางฟ้าเห็นพระฤๅษีกำลังก้มใช้คีมคีบเบ้าอยู่ก็ตรงเข้าไปฉวยไหล่กระชากลากมา  พระฤๅษีตกใจคิดจะแก้แค้นที่ครั้งหนึ่งสี่นางเคยแกล้งไล่ปล้ำตน  จึงร่ายมนตร์ให้คีมคีบถ่านกลายเป็นกิ้งกือไล่รัดนางทั้งสี่ไว้    ทั้งสี่นางจึงแจ้งเรื่องที่ตนเดินทางมาหา  พระฤๅษีจึงให้กิ้งกือเนรมิตคลายรัดนาง

 

ต่อมาเปรตสังขปัด*ซึ่งผูกจิตพยาบาทที่ตอนมีชีวิตอยู่เคยขอมเหสีของวงศเทวราชแล้วไม่ได้จึงตามมาอาละวาดขออีกในงานฉลองเมืองเนาวรัตนนคร  วงศเทวราชจะปราบอย่างไรก็ไม่สามารถเอาชนะได้   ท้าววิเรนทร*ทูลให้ส่งนางฟ้าทั้งสี่เดินทางไปนิมนต์พระพรหมลิขิตฤๅษีให้มาช่วยขับไล่เปรต  

 

เมื่อพระฤๅษีเห็นนางทั้งสี่จึงแสร้งเนรมิตกายเป็นเสือตัวใหญ่  นางกลัววิ่งรอบศาลา  ครั้นพระฤๅษีถามถึงธุระที่มา  นางทั้งสี่กลับนึกสนุกวิ่งเล่นหยอกล้อพระฤๅษีจนพระฤๅษีรำคาญ  จึงเสกโอ 4 ใบให้กลายเป็นอึ่งอ่างตัวใหญ่ฮุบเท้านางฟ้าทั้งสี่ไว้  นางจึงยอมเล่าเรื่องที่เปรตมาสร้างความเดือดร้อนแก่บ้านเมือง  ขอให้พระฤๅษีไปช่วยขับไล่  พระฤๅษีจึงสั่งให้อึ่งอ่างปล่อยนาง  แล้วเหาะไปหาวงศเทวราชพร้อมกับนางทั้งสี่

พระฤๅษีให้นำดินมาปั้นเป็นรูปตุ๊กตา  16 ตัว  เป็นตัวแทนของมเหสีทั้งสี่และเหล่านางสนมของวงศเทวราช  ให้ฉีกผ้านุ่งห่มของมเหสีกับนางสนมมานุ่งห่มให้รูปปั้น  แล้ววางลงในพลับพลาหยวกกล้วยพร้อมเครื่องเซ่นและเครื่องใช้ในการทำพิธีไล่ผี  จากนั้นก็ท่องอาคมตามตำรา  ฝ่ายเปรตสังขปัดมากินเครื่องเซ่นและเชยชมรูปปั้นนางทั้ง 15 คน  ยกเว้นรูปปั้นนางวันงอ*ซึ่งเปรตจำได้ว่านางมีจมูกสั้น  มีดวงหน้าหักงอและมีแก้มลึกเป็นบ่อมีกลิ่นเหม็น  พระฤๅษีใช้ข้าวสารเสกซัดไปถูกเปรตหายวับไปกับตา  แล้วสั่งให้วงศเทวราชทำทานอุทิศส่วนกุศลให้เปรต  ครบ 7 วันเปรตจะไม่มารบกวนอีกต่อไป  เมื่อเสร็จกิจพระพรหมลิขิตฤๅษีก็กลับไปบำเพ็ญพรตอยู่ในป่าดังเดิม