TLD-003-2821

พระราชาโพธิสัตว์ 2 (ชื่อตัวละคร)

มุทุปาณิชาดก   นิบาตชาดก  

พระราชาโพธิสัตว์เป็นตัวละครในเรื่องมุทุปาณิชาดก ติกนิบาต ในนิบาตชาดก

ครั้งพระเจ้าพรหมทัตครองกรุงพาราณสี พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็นพระโอรส เมื่อเจริญวัยก็เสด็จไปศึกษาศิลปศาสตร์ ณ เมืองตักสิลา ครั้นพระบิดาสิ้นพระชนม์ก็ได้ครองราชย์ต่อมา พระราชาโพธิสัตว์ทรงปกครองบ้านเมืองโดยทศพิธราชธรรม ทรงเลี้ยงดูพระธิดาและพระภาคิไนยซึ่งเป็นโอรสของพระอนุชาไว้ด้วยกันในวัง พระราชาโพธิสัตว์เคยทรงปรารภว่าจะให้พระภาคิไนยขึ้นครองราชสมบัติแทนพระองค์ และจะทรงยกพระธิดาให้เป็นอัครมเหสี แต่ต่อมาภายหลังได้เปลี่ยนพระทัยจะสู่ขอพระธิดากษัตริย์เมืองอื่นให้อภิเษกกับพระภาคิไนย และจะยกพระธิดาให้กษัตริย์เมืองอื่น ทั้งนี้เพื่อพระญาติวงศ์จะได้แผ่ไพศาล พระราชาโพธิสัตว์ไม่ทรงต้องการให้ทั้งสองพระองค์อยู่ใกล้ชิดกัน จึงประทานเรือนหลวงให้พระภาคิไนยอยู่นอกวัง

ส่วนพระธิดานั้นให้อยู่ภายในวังกับพระองค์ดังเดิม เนื่องจากพระภาคิไนยและพระธิดาต่างมีความปฏิพัทธ์ผูกพันกันอย่างลึกซึ้งมั่นคง พระภาคิไนยจึงขอให้แม่นมของพระธิดาช่วยให้พระธิดาออกมานอกวัง เมื่อแม่นมไปทูล พระธิดาตรัสว่าถ้าสิ่งทั้งสี่ต่อไปนี้ได้แก่จุลุปัฏฐาก (คนรับใช้ของพระกุมาร) ผู้มีมืออ่อนนุ่มและมีรูปร่างงาม ช้างที่ได้รับการฝึกดีแล้ว ความมืดมนอนธการและฝนตกใหญ่เกิดขึ้นเมื่อใด พระภาคิไนยก็จะสมปรารถนา พระภาคิไนยรู้เรื่องจากพระนมก็จัดเตรียมคนรับใช้และช้างที่มีลักษณะดังกล่าวไว้ เมื่อถึงวันกาฬปักษ์อุโบสถ (วันแรม 14 หรือ 15 ค่ำ) มีฝนตกใหญ่ซึ่งเป็นเวลานัดก็ขึ้นทรงช้างพร้อมกับจุลุปัฏฐากไปยืนอยู่หน้าพระลานชิดกับผนังปราสาทตรงกับช่องพระแกล ฝ่ายพระธิดาซึ่งบรรทมใกล้กับพระบิดารู้เวลานัดก็ออกอุบายว่าร้อน ใคร่จะสรงน้ำ พระบิดาจึงพาไปที่พระแกล ให้พระธิดาสรงน้ำที่ชานหน้าพระแกลด้านนอก พระบิดาจับหัตถ์ข้างหนึ่งของพระธิดาไว้ พระธิดาทำอุบายให้พระภาคิไนยถอดเครื่องประดับมือของตนสวมใส่ให้จุลุปัฏฐาก แล้วจับมือจุลุปัฏฐากส่งให้พระบิดาจับ แล้วนางก็ขึ้นช้างไปกับพระภาคิไนย ฝ่ายพระราชาโพธิสัตว์ไม่ทรงสงสัยอะไร เมื่อพระธิดาสรงเสร็จก็พากลับไปบรรทมจนรุ่งเช้าจึงเห็นว่าพระธิดานั้นที่แท้คือจุลุปัฏฐาก เมื่อตรัสถามจนรู้เรื่องก็ร้อนพระทัย ทรงคิดว่าสตรีเป็นเพศที่รักษาไว้ได้ยาก แม้จะทรงจับมือไว้ก็ยังรักษาไว้ไม่ได้ จึงควรหลีกให้ไกล บุรุษใดที่อยู่ในอำนาจของหญิงย่อมเสื่อมยศ เกียรติคุณ ปัญญา และความกล้าหาญ

อย่างไรก็ตามเมื่อทั้งสองเป็นพระภาคิไนยและเป็นพระธิดาก็ควรต้องอภิบาลบำรุง พระราชาโพธิสัตว์จึงประทานพระธิดาให้พระภาคิไนย และทรงตั้งพระภาคิไนยให้เป็นอุปราช ครั้นพระราชาโพธิสัตว์สิ้นพระชนม์ พระภาคิไนยก็ทรงครองราชย์สืบต่อมา

ยุพร แสงทักษิณ 

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)