พระอุมา หรือพระภัควดี*เป็นตัวละครในเรื่องเฉลิมไตรภพ เป็นชายาของพระอิศวร* และเป็นหนึ่งในมหาเทพทั้งสี่ผู้สร้างโลก

เมื่อสิ้นอันตรากัปแล้วเกิดไฟล้างโลก ทวยเทพแปลงเป็นผงคลีหนีไอร้อนขึ้นไปอยู่ยังพรหมโลก เมื่อไฟดับแล้วจึงเกิดภพจักรวาล แผ่นดิน และน้ำ แล้วจึงเกิดมหาเทพทั้งสี่ ได้แก่ พระอิศวร พระอุมา พระพรหมธาดา* และพระนารายณ์* ตามลำดับ ทั้งสี่พระองค์ทรงปรึกษาหารือและทรงร่วมกันสร้างสิ่งทั้งหลายขึ้น เกิดเป็นภพทั้งสาม คือ สวรรค์ มนุษย์ และบาดาล จึ่งได้สร้างไตรโลกา สวรรค์ชั้นฟ้า เทวาทั้งสิ้นอินทร์พรหม เกิดมนุษย์สัตว์สุขสม ไฟน้ำดินลม อุดมทั่วภพจักรวาล ทรงจัดระบบโลกและจักรวาล กำหนดวันคืน การนับเวลา ปี เดือน วัน สิบสองราศี ศักราช ทรงบันดาลให้เกิดสิบสองนักษัตร*และทรงกำหนดสัตว์ประจำนักษัตรและชื่อที่ใช้เรียกปีนักษัตรนั้น ๆ ทั้งทรงร่วมกันทำพิธีชุบเทพนพเคราะห์

เมื่อนางอากาศจารี*ถูกพระอิศวรลงโทษตัดมวยผมฐานละเลยหน้าที่ มหาเทพทั้งสี่แบ่งผมของนางออกเป็น 4 ส่วน พระอุมาเสกผมส่วนที่ 2 ให้เป็นม้าสินธพ 1 คู่ พระอุมาประทับอยู่กับพระอิศวร ณ วิมานบนเขาไกรลาส* ทรงเป็นชายาที่พระอิศวรสนิทเสน่หายิ่ง แม้พระอิศวรจะทรงมีชายาและนางสนมจำนวนมาก แต่ก็ไม่มีนางใดสำคัญเท่าพระอุมา พระอิศวรทรงยกย่อง ให้เกียรติ และเกรงพระทัยพระนางอย่างมาก เห็นได้จากคราวพระองค์ประทับอยู่กับนางเมขลา* แม้ทรงโปรดปรานนางแต่พระองค์ก็ทรงรำลึกว่าพระองค์นั้นเป็น “คู่สร้างอุมา” จึงไม่ควร “จะสมจะสู่อยู่นาน” ทั้งตรัสกับนางเมขลาให้ทราบฐานะของตนว่า “เป็นรององคอุมา เดิมสามกัลยา เจ้ามาเป็นที่สี่นาง” พระอุมาทรงมีอัธยาศัยเมตตา “ไม่เบียดเสียดสี” ผู้อาศัยใต้ร่มพระบารมีจึง “เปรมปรีดิ์เป็นสุขสำราญ”