TLD-003-3106

โพธิกุมาร (ชื่อตัวละคร)

มหาโพธิชาดก   นิบาตชาดก  

โพธิกุมารเป็นตัวละครในเรื่องมหาโพธิชาดก ปัญญาสนิบาต ในนิบาตชาดก เป็นพระโพธิสัตว์

ในแผ่นดินพระเจ้าพรหมทัต*แห่งเมืองพาราณสี* พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็นโพธิกุมารในตระกูลพราหมณ์มหาศาล หลังสำเร็จการศึกษาจากเมืองตักสิลาก็กลับมาครองเรือน แล้วเกิดเบื่อหน่ายเพศฆราวาสจึงออกบวชเป็นปริพาชกอยู่ในหิมวันตประเทศ เที่ยวจาริกไปจนถึงประตูเมืองพาราณสี พระเจ้าพรหมทัตทรงเห็นความสงบเสงี่ยมของปริพาชกก็ทรงเลื่อมใส จึงนิมนต์ให้เข้ามานั่งบนแท่นของพระองค์ในพระราชวังแล้วเลี้ยงอาหารรสอร่อยต่างๆ ปริพาชกโพธิสัตว์คิดคำนึงว่า การอยู่ใกล้พระราชาย่อมมีศัตรูมาก ใครจะช่วยขจัดภัยให้ตนได้ หันไปเห็นโกไลยกะสุนัขสีเหลืองของพระราชายืนอยู่จึงปั้นก้อนข้าวสุกยื่นให้กิน พระเจ้าพรหมทัตโปรดให้สร้างบรรณศาลาในอุทยาน และขอให้ปริพาชกโพธิสัตว์พักอยู่ในอุทยานนั้นนาน 12 ปี

พระเจ้าพรหมทัตมีอำมาตย์ 5 คน ล้วนแต่เป็นผู้ทุศีล ทำหน้าที่ตัดสินคดีความ และสอนธรรมะแก่ประชาชน การตัดสินคดีนั้นมีแต่การหาผลประโยชน์ ไม่มีความยุติธรรม จนร่ำรวยกันทุกคน ส่วนคำสอนของแต่ละคนก็มีแต่สิ่งผิดๆ และให้ฝูงชนเชื่อตามตน เช่น การฆ่าบิดามารดาเป็นสิ่งควรกระทำ เมื่อคนเราตายแล้วจะสูญสิ้นไป ไม่มีการกลับมาเกิดอีก หรือสอนว่าพระเป็นเจ้าสร้างสัตว์ทั้งหลายในโลก เป็นต้น วันหนึ่งมีชาวบ้านที่แพ้คดี เข้าไปปรับทุกข์กับปริพาชกโพธิสัตว์ และขอให้มาช่วยตัดสินคดี พระโพธิสัตว์ได้มีโอกาสเข้าไปตัดสินคดีความแทนเหล่าอำมาตย์ทั้งห้าอย่างยุติธรรม มหาชนจึงร้องสรรเสริญ พระเจ้าพรหมทัตจึงเชิญให้ปริพาชกโพธิสัตว์ทำหน้าที่ตัดสินคดีแทนอำมาตย์ทุศีล ทำให้ประชาชนอยู่เย็นเป็นสุข แต่อำมาตย์ทุศีลขาดรายได้จึงลำบากยากจนลง ทั้งห้าจึงไปทูลพระราชาว่าปริพาชกโพธิสัตว์ซ่องสุมผู้คนเพื่อเตรียมก่อกบฏ พระเจ้าพรหมทัตสั่งให้ลดอาหารของปริพาชกเพื่อให้ปริพาชกออกจากอุทยานไปอยู่ที่อื่น แต่ก็ไม่สำเร็จ

ในที่สุดพระราชาสั่งให้คนดักฆ่าปริพาชก สุนัขโกไลยกะ*ได้ยินแผนการก็ไปคอยสกัดกั้นปริพาชกไว้ไม่ให้ผ่านไปทางนั้น พระโพธิสัตว์รู้เรื่องจากสุนัขก็หันกลับไปอุทยาน พระเจ้าพรหมทัตลอบตามไปดู เพราะคิดว่าจะเห็นปริพาชกโพธิสัตว์รวบรวมไพร่พลก่อกบฏ แต่กลับเห็นปริพาชกเดินไปเก็บเครื่องบริขารเตรียมจากไป พระราชาเข้าไปขอโทษ พระโพธิสัตว์จึงกล่าวสั่งสอนว่า บุคคลไม่ควรคบผู้ไม่มีศรัทธา ควรคบแต่คนที่จงใจคบด้วย ไม่ควรคบคนที่ไม่จริงใจ แล้วปริพาชกโพธิสัตว์ก็ออกจากอุทยานไป

หลังจากปริพาชกโพธิสัตว์จากไปแล้ว อำมาตย์ทั้ง 5 คนก็มีพฤติกรรมอย่างเดิมอีกและปรึกษากันว่าควรป้องกันไม่ให้ปริพาชกกลับมา จึงไปทูลพระเจ้าพรหมทัตว่าพระมเหสีกับปริพาชกส่งจดหมายติดต่อกันเสมอ และพระมเหสีจะปลงพระชนม์พระองค์ พระเจ้าพรหมทัตได้ฟังบ่อยครั้งเข้าก็เชื่อ สั่งให้ฆ่านางแล้วสับให้ละเอียด นำไปทิ้งที่หลุมคูถ พระโอรสทั้ง 4 องค์ของพระมเหสีรู้ข่าวก็พากันโกรธพระบิดา และเป็นศัตรูกับพระองค์ ปริพาชกโพธิสัตว์ได้ข่าวก็คิดช่วยชีวิตพระราชาและทำให้โอรสทั้งสี่พ้นจากบาปเพราะคิดจะกระทำปิตุฆาต

วันหนึ่งพระโพธิสัตว์ฉันเนื้อวานรที่มีผู้นำมาถวาย และนำหนังวานรมาซักล้างตากแห้งจนสะอาด แล้วใช้นุ่งบ้างห่มบ้าง พาดบ่าบ้าง เดินทางมาถึงเมืองพาราณสีเข้าไปเตือนพระโอรสว่าปิตุฆาตกรรมเป็นกรรมที่ร้ายแรง ไม่ควรกระทำ แล้วเข้าไปในอุทยานปูหนังวานรบนศิลาแล้วนั่งลง เมื่อพระราชาเสด็จมาถึง ปริพาชกไม่พูดด้วย กลับหันไปคลำหนังวานรเฉยอยู่ พระราชาตรัสถาม จึงตอบเป็นความเปรียบว่าวานรตัวนี้มีอุปการคุณต่อตนมาก ใช้ขี่หลังมันไปเที่ยวบ้าง กวาดที่อยู่บ้าง มันเอาหม้อน้ำมาให้บ้าง แต่ตนกินเนื้อมันเสีย เอาหนังมันมาใช้

อำมาตย์ทั้ง 5 คนหัวเราะเยาะที่ปริพาชกโพธิสัตว์ทำปาณาติบาต พระโพธิสัตว์เรียกอำมาตย์ผู้ที่สอนว่าสัตว์ทั้งหลายเป็นผู้บริสุทธิ์ อยู่ในวัฏสงสารนี้ ไม่มีเหตุ ไม่มีปัจจัย เข้ามาอธิบายว่าถ้าถือตามคำสอนนี้ การที่วานรตายก็ไม่เป็นบาปแก่ตน ส่วนอำมาตย์ผู้ที่สอนว่าพระเป็นเจ้าสร้างทั้งความสำเร็จและความพินาศวอดวายในโลก การฆ่าวานรก็เป็นเพราะพระเป็นเจ้ากำหนด ผู้ฆ่าย่อมไม่บาป กับอำมาตย์ผู้ที่สอนว่าการฆ่าบิดามารดาเป็นประโยชน์แก่ตนนั้น

พระโพธิสัตว์กล่าวว่า การฆ่าทุกชนิดก็ควรเป็นประโยชน์ด้วย การฆ่าวานรจึงไม่ผิด ปริพาชกโพธิสัตว์ได้ทำลายคำสอนของอำมาตย์ครบทั้ง 5 คน แล้วกล่าวกับพระเจ้าพรหมทัตว่า พระองค์เป็นพาลอยู่แล้วยังคบคนพาลทั้งห้าอีก ย่อมได้รับทุกข์ทั้งโลกนี้และโลกหน้า แล้วให้เชิญโอรสทั้ง 4 องค์มาพบและให้พระราชาขอขมาโทษว่าพระองค์จะไม่ประพฤติเช่นนี้อีก พระโอรสก็อย่าได้ประทุษร้ายพระบิดา พระเจ้าพรหมทัตจะประหารอำมาตย์ทั้ง 5 คน แต่ปริพาชกโพธิสัตว์ขอชีวิตไว้ เพียงให้จองจำและตระเวนทั่วทุกถนนหลวงแล้วเนรเทศไป

วัลยา ช้างขวัญยืน , วัลยา ช้างขวัญยืน 

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)