พระเจ้ามคธราชเป็นตัวละครในเรื่องทุมเมธชาดก เอกนิบาต ในนิบาตชาดก เป็นกษัตริย์แห่งกรุงราชคฤห์

พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็นช้างเผือก ถึงพร้อมด้วยรูปสมบัติ พระเจ้ามคธราชจึงทรงตั้งให้เป็นราชพาหนะ เป็นช้างมงคลสำหรับพระนคร

วันหนึ่ง มีงานมหรสพในพระนคร พระองค์ทรงช้างมงคลหัตถีออกทำประทักษิณรอบพระนคร ผู้คนเมื่อเห็นช้างมงคลหัตถีก็กล่าวสรรเสริญ พระเจ้ามคธราชได้ฟังแล้วเกิดความริษยา คิดจะผลักช้างให้ตกเขา จึงเรียกนายหัตถาจารย์ผู้ฝึกช้างมา ให้นำช้างนี้ไปยังยอดเขาเวปุลละ เมื่อไปถึงยอดเขา พระเจ้ามคธราชทรงบัญชาให้นายหัตถาจารย์สั่งช้างให้ทำท่าต่างๆ เพื่อแกล้งให้ตกเหวตาย เช่น ให้ยืน 3 ขา ให้ยกขาหลังทั้งสองข้าง หรือให้ยกเท้าหน้าทั้งสองข้าง ให้ยืนขาเดียว พญาช้างก็ทำได้ทุกครั้ง เมื่อช้างไม่ตกเหวตามพระประสงค์ จึงบัญชาให้นายหัตถาจารย์สั่งช้างให้ลอยบนอากาศ

นายหัตถาจารย์จึงรู้ว่าพระราชาประสงค์จะให้มงคลหัตถีตกเหวตาย ก็นึกเสียดายว่าช้างนี้เป็นช้างประเสริฐ หาช้างในชมพูทวีปเทียบไม่ได้ จึงกระซิบบอกช้างว่า พระราชาจะให้ช้างตกเหวตาย ฉะนั้นไม่ควรจะอยู่เป็นช้างพระที่นั่งอีกต่อไป ให้เหาะไปเมืองพาราณสีและให้พาตนไปด้วย เมื่อพญาช้างลอยขึ้นบนอากาศ นายหัตถาจารย์ซึ่งนั่งคอช้างได้แสดงธรรมแก่พระราชาว่าพระองค์ไม่คู่ควรกับช้างนี้ ดังผู้มีปัญญาทรามได้ยศแล้วประพฤติสิ่งที่ไม่คู่ควรแก่ตน แล้วพญาช้างก็เหาะไปจนถึงเมืองพาราณสี นายหัตถาจารย์ก็ไปทูลเรื่องราวแก่พระเจ้าพาราณสี ช้างนั้นจึงได้เป็นมงคลหัตถีของพระเจ้าพาราณสี