TLD-003-3199

มณีกัณฐ์ (ชื่อตัวละคร)

มณิกัณฐชาดก   นิบาตชาดก  

มณีกัณฐ์เป็นตัวละครในเรื่องมณิกัณฐชาดก ติกนิบาต ในนิบาตชาดก เป็นพญานาค

ในแผ่นดินพระเจ้าพรหมทัตแห่งเมืองพาราณสี พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติในตระกูลพราหมณ์ มีน้องชายคนหนึ่ง เมื่อบิดามารดาของพระโพธิสัตว์สิ้นชีวิตแล้ว พี่น้องทั้งสองได้ออกบวชเป็นดาบสอยู่ริมฝั่งแม่น้ำคงคา บรรณศาลาของดาบสผู้พี่อยู่ทางเหนือน้ำ ส่วนบรรณศาลาของดาบสผู้น้องอยู่ทางใต้น้ำ อยู่มาวันหนึ่ง มีพญานาคชื่อมณีกัณฐ์จำแลงกายเป็นมาณพน้อยขึ้นมาเที่ยวเล่นยังริมฝั่งน้ำ แล้วได้ไปยังบรรณศาลาของดาบสผู้น้อง ทั้งสองมีความสนิทสนมกัน ก่อนที่มณีกัณฐ์จะกลับยังนาคพิภพ ได้คืนร่างเป็นพญานาครัดดาบสนั้นด้วยความเสน่หา ดาบสเกิดความกลัวจนเป็นโรคผอมเหลือง ตามร่างกายมีแต่เส้นเอ็น ดาบสผู้พี่เห็นสภาพของน้องเช่นนั้นก็ถามว่า น้องปรารถนาจะให้พญานาคมาหาหรือไม่ หากไม่ปรารถนา เมื่อพญานาคเข้ามาในบรรณศาลา ให้ออกปากขอแก้วมณี พญานาคก็จะรีบลาจากไป วันที่ 2 เมื่อพญานาคมาถึงประตูบรรณศาลา ก็ให้ขอแก้วมณีเช่นเดิม และวันที่ 3 ให้ไปยืนอยู่ริมฝั่งแม่น้ำคงคา เมื่อเห็นพญานาคผุดขึ้นจากน้ำก็ให้ขอแก้วมณีอีกครั้ง พญานาคก็จะไม่มาหาอีกเลย ดาบสผู้น้องทำตามคำแนะนำ พญานาคก็กลับลงไปทันทีที่ดาบสออกปากขอแก้วมณีทั้ง 2 ครั้ง ในครั้งที่ 3 พญานาคกล่าวแก่ดาบสว่า แก้วมณีนั้นใช้สำหรับเนรมิตอาหารทิพย์ของตนจึงไม่อาจให้แก่ใครได้

ต่อมาครั้นพญานาคไม่มาหาดาบสอีก ดาบสก็ตรอมใจจนซูบผอมยิ่งกว่าเดิม ดาบสผู้พี่เห็นว่าน้องชายมีความทุกข์เพราะความเสน่หาในตัวพญานาค จึงปลอบโยนและแนะนำให้ตัดใจจากพญานาค ดาบสผู้น้องจึงกลับมาบำเพ็ญธรรมจนได้อภิญญาสมาบัติเช่นเดียวกับดาบสผู้พี่ เมื่อสิ้นชีพแล้วทั้งสองก็ได้ไปเกิดยังพรหมโลก

สายวรุณ น้อยนิมิตร , กุสุมา รักษมณี 

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)