TLD-003-3212

มโนชะ (ชื่อตัวละคร)

มโนชชาดก   นิบาตชาดก  

มโนชะเป็นตัวละครในเรื่องมโนชชาดก สัตตกนิบาต ในนิบาตชาดก เป็นราชสีห์ เป็นบุตรของพระโพธิสัตว์

ครั้งพระเจ้าพรหมทัต*ครองราชสมบัติเมืองพาราณสี* พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็นราชสีห์อยู่ในถ้ำกับนางราชสีห์ตัวหนึ่งและมีลูก 2 ตัว ตัวหนึ่งชื่อมโนชะซึ่งเมื่อเติบโตขึ้นได้นางราชสีห์ตัวหนึ่งเป็นเมียและพาไปอยู่ร่วมกันในถ้ำ มโนชะเป็นผู้ออกไปล่าเนื้อเลี้ยงครอบครัวทุกวัน วันหนึ่งพบสุนัขจิ้งจอกนอนหมอบอยู่ระหว่างทาง มโนชะถามถึงเหตุที่มานอนอยู่ในที่นี้ สุนัขจิ้งจอกทำมารยาตอบว่าจะขอไปปรนนิบัติรับใช้ มโนชะจึงพาไปอยู่ด้วยในถ้ำ ราชสีห์โพธิสัตว์เห็นสุนัขจิ้งจอกก็ห้ามมิให้ลูกคบหาแต่มโนชะไม่เชื่อ ต่อมาสุนัขจิ้งจอกอยากกินเนื้อม้าก็บอกมโนชะและแนะที่อยู่ของม้าให้ สัตว์ทั้งสองพากันไปที่ริมแม่น้ำเมืองพาราณสี เมื่อคาบม้าได้ตัวหนึ่งก็วิ่งกลับถ้ำ ราชสีห์โพธิสัตว์บอกลูกว่าม้าเป็นพาหนะของพระราชา ถ้าพระองค์ใช้นายขมังธนูมาลอบยิง ลูกก็จะตาย และบอกว่าราชสีห์ที่กินเนื้อม้านั้นไม่มีใครอายุยืนเลย แม้ราชสีห์โพธิสัตว์จะพร่ำสอนเท่าใดมโนชะก็ไม่เชื่อฟัง ยังคงไปคาบม้ากินมิได้ขาด

ฝ่ายพระเจ้าพรหมทัตรู้ว่ามีราชสีห์คาบม้าไปกินทุกวันก็สั่งให้ขุดสระโบกขรณีไว้ภายในพระนครเพื่อให้ม้าลงอาบน้ำแต่ก็ไม่พ้น ม้าถูกราชสีห์มาคาบไปกินได้ พระองค์จึงให้ปลูกโรงม้าขึ้นและตักน้ำตัดหญ้าให้ม้า ไม่ปล่อยให้ไปหากินเหมือนก่อน ราชสีห์ก็ยังโดดข้ามกำแพงเข้าไปคาบม้าในโรงไปกินได้ พระราชาแค้นพระทัยรับสั่งให้หานายขมังธนูไปดักยิงราชสีห์ เมื่อมโนชะถูกนายขมังธนูยิงก็ร้องเสียงดัง สุนัขจิ้งจอกได้ยินทั้งเสียงร้องของมโนชะและเสียงสายธนูลั่น คิดว่ามโนชะถูกยิงตายแล้วจึงหนีไป

ส่วนมโนชวิ่งไปถึงปากถ้ำของตนก็ล้มลงตาย ราชสีห์ที่เหลือทั้งสี่กล่าวว่าบุคคลที่ไม่รู้ผิดชอบชั่วดีไม่รู้คุณและโทษย่อมเป็นคนเลวทรามต่ำช้า บุคคลที่แม้มีชาติตระกูลสูงถ้าคบกับคนพาลก็จะพลอยหยาบช้าตามไปด้วย เหมือนราชสีห์ที่มีกำลังเรี่ยวแรงเมื่อคบกับสุนัขจิ้งจอกเลวจึงต้องตายด้วยลูกศรของนายพรานในที่สุด

เสาวณิต วิงวอน 

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)