TLD-003-3232

มหากาญจนะ (ชื่อตัวละคร)

ภิงสกชาดก   นิบาตชาดก  

มหากาญจนะเป็นตัวละครในเรื่องภิงสกชาดก ปกิณกนิบาต ในนิบาตชาดก เป็นพระโพธิสัตว์ มีน้องชาย 6 คน คนแรกชื่ออุปกาญจนะ* และมีน้องสาว 1 คนคือนางกาญจนเทวี*

ในแผ่นดินพระเจ้าพรหมทัตแห่งเมืองพาราณสี พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติในตระกูลพราหมณ์มหาศาล

ครั้นเจริญวัยได้ไปศึกษาศิลปวิทยาที่เมืองตักสิลา เมื่อเรียนสำเร็จก็กลับบ้าน บิดามารดาคิดจะหาสตรีมาให้เป็นภรรยา แต่มหากาญจนกุมารปฏิเสธเพราะปรารถนาจะออกบวช เมื่อบิดามารดาไปเกลี้ยกล่อมบุตรชายที่เหลือก็ถูกปฏิเสธเช่นกัน ส่วนนางกาญนเทวีน้องสุดท้องก็ไม่ปรารถนาจะออกเรือน

ครั้นบิดามารดาสิ้นชีวิต มหากาญจนกุมารจัดการปลงศพ นำทรัพย์ 80 โกฏิบริจาคแก่คนกำพร้าและคนยากจน แล้วพาน้องทุกคนรวมทั้งทาสชาย 1 คน ทาสหญิง 1 คน และสหายอีก 1 คนไปบวชเป็นดาบสอยู่ในป่าหิมพานต์ ดาบสทุกตนออกไปหาผลไม้ด้วยกันเสมอ วันหนึ่งมหากาญจนดาบสคิดได้ว่าไม่สมควรทำเช่นนั้นเพราะไม่ต่างกับพฤติกรรมของชาวบ้าน เมื่อบอกความคิดนั้นแก่เหล่าดาบส อุปกาญจนดาบสกับดาบสตนอื่นเสนอให้มหากาญจนดาบสกับดาบสินีอยู่ที่อาศรม ส่วนดาบสอีก 8 ตนจะผลัดเวรกันไปหาผลไม้มาให้ นับแต่นั้นมาดาบสทั้งหลายต่างก็อยู่ที่อาศรมของตน หากไม่มีเหตุจำเป็นจะไม่อยู่รวมกัน ดาบสตนที่ไปหาผลไม้เมื่อได้แล้วก็นำไปวางไว้บนแผ่นหิน ตีระฆังเป็นสัญญาณให้ดาบสตนอื่นๆ มานำไปฉัน

ต่อมาเหล่าดาบสได้ฉันเหง้าบัว ทำให้มีตบะกล้าแข็ง มีกำลังวังชามาก ดาบสทุกตนต่างบริกรรมกสิณจนอำนาจแห่งศีลทำให้ร้อนไปถึงพระอินทร์ พระอินทร์ต้องการทดสอบว่าเหล่าดาบสจะมีจิตน้อมไปในทางกามคุณหรือไม่ จึงบันดาลให้เหง้าบัวของมหากาญนดาบสหายไปถึง 3 วัน ในวันที่ 1 มหากาญจนดาบสคิดว่าดาบสตนที่เป็นเวรคงลืมนำเหง้าบัวมาให้ วันที่ 2 ก็คิดว่าตนคงทำผิดจึงไม่ได้เหง้าบัว ต่อมาในวันที่ 3 มหากาญจนดาบสคิดว่าหากตนทำผิดก็จะไปขอขมา ครั้นตกเย็นจึงตีระฆังเรียกดาบสทั้งหลายมาประชุมแล้วสอบถาม เมื่อไม่มีผู้ใดรับว่านำเหง้าบัวไป มหากาญจนดาบสจึงบอกว่าจะไต่สวนหาผู้ขโมย รุกขเทวดา ช้าง และวานรที่อยู่ใกล้อาศรมรู้เรื่องก็เข้าไปในที่ประชุมนั้น

ฝ่ายพระอินทร์ก็แฝงตัวเข้าไปอยู่ด้วยแต่ไม่ปรากฏกายให้เห็น ดาบสทั้ง 10 ตนต่างแสดงความบริสุทธิ์ด้วยการสาบานว่าหากนำเหง้าบัวไปขอให้ได้เสวยพัสดุกามคือสิ่งที่พึงใจต่างๆ และได้รับทุกข์จากสิ่งเหล่านั้น มหากาญจนดาบสเกรงว่าดาบสทั้งหลายจะเข้าใจว่าตนแกล้งกล่าวหา จึงสาบานว่าหากตนนำเหง้าบัวไปเสียเองขอให้ได้บริโภคกามคุณทั้งห้า เมื่อดาบสทุกตนตลอดจนเทวดา ช้าง และงูสาบานกันหมดแล้ว พระอินทร์ก็ปรากฏกายแล้วถามถึงโทษของพัสดุกามและกามคุณ มหากาญจนดาบสตอบว่าผู้ที่หลงในกามคุณเป็นผู้มีบาป เมื่อตายแล้วต้องไปเกิดในนรก พระอินทร์รู้สึกสลด บอกความจริงว่าตนเป็นผู้นำเหง้าบัวไปฝังไว้ที่ริมฝั่งน้ำเพื่อทดสอบเหล่าดาบส มหากาญจนดาบสตำหนิพระอินทร์ว่าดาบสไม่ใช่ผู้ที่ใครจะดูหมิ่นหยอกล้อเล่น พระอินทร์ขอให้งดโทษโดยอ้างว่าบัณฑิตทั้งหลายย่อมมีขันติ ไม่โกรธเคืองผู้ใด ดาบสทุกตนยอมยกโทษให้ แล้วพระอินทร์ก็ลากลับไป ฝ่ายดาบสทั้งหลายสำเร็จฌานและอภิญญา เมื่อสิ้นชีวิตแล้วได้ไปเกิดในพรหมโลก

กิตติชัย พินโน 

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)