มหาปทุมกุมารเป็นตัวละครในเรื่องมหาปทุมชาดกในปัญญาสชาดก เป็นพระโพธิสัตว์ มหาปทุมกุมารจุติจากสวรรค์ชั้นดุสิตมาปฏิสนธิในครรภ์ของนางสุเมขลาราชเทวี* พระมเหสีของพระเจ้าอังคเสนราช*แห่งอังควดีนคร* ด้วยบุญบารมีของพระโพธิสัตว์ซึ่งอยู่ในครรภ์ทำให้พระมารดาที่รูปงามยิ่งแล้วมีรูปงามยิ่งขึ้นดังนางอัปสร ความงามของนางเป็นที่เลื่องลือไปถึงพระเจ้ากูฏราช* พระเจ้ากูฏราชจึงยกทัพมาชิงตัวนาง พระเจ้าอังคเสนราชไม่ปรารถนาจะทำสงครามให้ราษฎรเดือดร้อน จึงทรงพานางสุเมขลาราชเทวีเสด็จสู่หิมวันตประเทศ ระหว่างที่ทั้งสองพระองค์นั่งแพข้ามแม่น้ำ เกิดมีลมพายุพัดจนแพแตก ทำให้ต้องพลัดจากกัน แต่ด้วยบารมีของพระโพธิสัตว์จึงทำให้แผ่นน้ำแข็งดังแผ่นดิน นางสุเมขลาราชเทวีจึงเสด็จไปช่วยพระเจ้าอังคเสนราชได้ ความเดือดร้อนของทั้งสองพระองค์รู้ถึงพระอินทร์ พระอินทร์จึงเนรมิตบรรณศาลาให้อาศัย จนกระทั่งพระเจ้าอังคเสนราชประชวรสิ้นพระชนม์ นางสุเมขลาราชเทวีต้องอยู่ในป่าแต่ผู้เดียวจนคลอดพระโอรส ขณะที่พระโอรสประสูตินั้นมีดอกปทุมทองขนาดใหญ่ผุดขึ้นจากแผ่นดินมารองรับพระบาทของพระโอรส นางสุเมขลาราชเทวีจึงตั้งนามพระโอรสว่า มหาปทุมกุมาร

เมื่อมหาปทุมกุมารเติบใหญ่เป็นชายหนุ่มรูปงาม และมีความกตัญญูต่อพระมารดาอย่างยิ่ง มหาปทุมกุมารปรารถนาจะออกหาผลไม้มาให้พระมารดาแต่ทุกครั้งนางสุเมขลาราชเทวีจะห้ามไว้เพราะเกรงอันตรายจะมีแก่พระโอรส จนวันหนึ่งเมื่อนางได้ออกไปหาผลไม้ถูกงูเห่ากัดจนสิ้นพระชนม์ มหาปทุมกุมารตามมาพบก็เสียใจยิ่ง พระอินทร์รู้เหตุจึงแปลงกายมาเป็นพราหมณ์ บอกวิธีรักษาว่าต้องใช้หัวใจมนุษย์ใส่ในปาก มหาปทุมกุมารยินดีมากที่มีหนทางรักษาพระมารดาได้ ทั้งนี้มหาปทุมกุมารได้ตั้งสัจจาธิษฐานว่าหากตนจะได้เป็นพระพุทธเจ้า ขอให้เทพยดานำศัสตราวุธมาให้ สิ้นคำอธิษฐานศัสตราวุธก็ปรากฏขึ้นจากสายฟ้าแลบ มหาปทุมกุมารจึงได้ใช้ศัสตราวุธนั้นเชือดหัวใจตนเอง เมื่อพราหมณ์แปลงนำหัวใจใส่ในปากของนางสุเมขลาราชเทวีนางก็ฟื้น มหาปทุมกุมารได้กราบลาพระมารดาแล้วล้มลงสิ้นชีวิต พราหมณ์แปลงแนะให้นางสุเมขลาราชเทวีอธิษฐานขอชีวิตของมหาปทุมกุมาร นางจึงอธิษฐานว่า ด้วยความกตัญญูขอให้มหาปทุมกุมารฟื้นขึ้น สิ้นคำอธิษฐานพระอินทร์ใช้น้ำยาทิพย์สรงลงบนร่างของมหาปทุมกุมาร และด้วยบารมีของมหาปทุมกุมารและอานุภาพของพระอินทร์ มหาปทุมกุมารจึงฟื้นคืนชีวิต เมื่อมหาปทุมกุมารระลึกถึงความกตัญญูของตนที่มีต่อพระมารดา ทำให้แผ่นดิน มหาสมุทร และฟ้าสั่นสะเทือน อีกทั้งภูเขาพระสุเมรุโอนเอน เมื่อพระอินทร์สรรเสริญความดีของมหาปทุมกุมารแล้วจึงกลับสู่สวรรค์ จากนั้นมหาปทุมกุมารก็พาพระมารดากลับบรรณศาลาและปรนนิบัติพระมารดาอย่างดีตราบสิ้นอายุ