มหิสสาสกุมาร เป็นตัวละครในเรื่องเทวธรรมชาดก เอกนิบาต ในนิบาตชาดก เป็นพระโพธิสัตว์ เป็นโอรสองค์ใหญ่ของพระเจ้าพรหมทัต*แห่งเมืองพาราณสี มีอนุชาชื่อจันทกุมาร*

เมื่อพระมเหสีสิ้นพระชนม์ พระเจ้าพรหมทัตมีมเหสีใหม่ มีโอรสกับมเหสีชื่อสุริยกุมาร* พระบิดาโปรดมากประทานพรให้ วันหนึ่งมเหสีทรงทวงสัญญาขอให้สุริยกุมารขึ้นครองบัลลังก์ พระเจ้าพรหมทัตทรงปฏิเสธ แต่เกรงว่านางจะคิดร้ายต่อโอรสจึงบอกให้มหิสสาสกุมารและจันทกุมารเสด็จไปอยู่ป่าต่อเมื่อพระองค์สิ้นพระชนม์แล้วจึงให้กลับมาครองราชสมบัติ สองกุมารจึงเสด็จไป ระหว่างนั้นสุริยกุมารเห็นเข้า ไต่ถามรู้เรื่องแล้วก็ขอตามไปด้วย ทั้งสามพระองค์เสด็จไปอยู่ป่าหิมพานต์ ในป่านั้นมีผีเสื้อน้ำดูแลสระน้ำอยู่ ผีเสื้อน้ำนั้นได้พรจากท้าวเวสวัณ*ว่าจะได้กินคนที่ลงมาตักน้ำในสระนี้ แต่จะกินคนที่รู้เทวธรรมไม่ได้ มหิสสาสกุมารให้สุริยกุมารไปตักน้ำจากสระนั้น ผีเสื้อน้ำจับตัวได้ ถามถึงเทวธรรม สุริยกุมารตอบผิด ผีเสื้อน้ำจึงพาไปที่อยู่ของตน

เมื่อสุริยกุมารหายไป มหิสสาสกุมารจึงให้จันทกุมารตามไปดู จันทกุมารก็ไม่รู้เทวธรรมจึงถูกจับไปอีกคน ครั้นจันทกุมารหายไป มหิสสาสกุมารก็สงสัยว่าคงจะเกิดอันตรายแก่พระอนุชาจึงตามไปดู สังเกตเห็นรอยเท้าของสองกุมารเดินลงสระก็เข้าพระทัยว่าสระนี้จะต้องมีผีเสื้อน้ำสิงอยู่ จึงเหน็บพระขรรค์ถือธนูเตรียมไว้ ผีเสื้อน้ำเห็นมหิสสาสกุมารไม่ลงไปในสระ จึงจำแลงตนเป็นช่างก่อสร้างมาชวนลงสระอาบน้ำ ดื่มน้ำให้สบาย มหิสสาสกุมารแน่ใจว่าชายผู้นั้นคือผีเสื้อน้ำแปลง จึงถามตรงๆ ว่าผีเสื้อน้ำจับน้องทั้งสองของพระองค์ไปใช่หรือไม่ ผีเสื้อน้ำรับว่าใช่และบอกว่าตนได้รับอนุญาตให้จับทุกคนที่ลงสระนี้เว้นไว้แต่ผู้ที่รู้เทวธรรม มหิสสาสกุมารจึงเทศนาเทวธรรมแก่ผีเสื้อน้ำว่า สัปปุริสชนคือผู้ที่มีความดีเป็นคนกตัญญูกตเวที ได้ชื่อว่าเป็นผู้สงบ ถึงพร้อมด้วยหิริโอตัปปะ มีความละอาย เกรงกลัวต่อบาป ผีเสื้อน้ำฟังเทวธรรมแล้วเลื่อมใส จึงบอกว่าตนจะคืนน้องให้คนหนึ่ง ให้เลือกว่าจะรับน้องคนไหนคืน มหิสสาสกุมารตอบว่าตนรู้เทวธรรมด้วยและประพฤติตามด้วย ฉะนั้นตนจะขอเลือกน้องคนเล็กเพราะน้องคนนี้เป็นเหตุให้พระองค์ต้องมาอยู่ป่า ผีเสื้อน้ำฟังแล้วพอใจที่มหิสสาสกุมารนั้นทั้งรู้และประพฤติตามเทวธรรม จึงคืนพระอนุชาทั้งสองพระองค์ให้ มหิสสาสกุมารตรัสแก่ผีเสื้อน้ำว่า ที่เกิดมาเป็นยักษ์ก็เพราะบาปกรรมที่กินเลือดเนื้อคนในชาติปางก่อน มาครั้งนี้ก็ยังทำบาปอยู่เช่นเดิม ฉะนั้นขอให้ละบาป บำเพ็ญกุศลแทน แล้วทั้ง 3 พระองค์ก็ประทับอยู่ในป่า

เมื่อพระเจ้าพรหมทัตสิ้นพระชนม์แล้ว มหิสสาสกุมารได้พาอนุชาทั้งสองและผีเสื้อน้ำกลับเข้าเมืองพาราณสี มหิสสาสกุมารได้ขึ้นครองราชย์ จันทกุมารได้เป็นอุปราช ส่วนสุริยกุมารได้เป็นเสนาบดี โปรดให้สร้างที่อยู่ให้ผีเสื้อน้ำ ทำนุบำรุงให้ได้รับพลีกรรม สักการะด้วยดอกไม้ และภัตตาหารอันเลิศ