ขทิรวนิยะเป็นตัวละครในเรื่องกันทคลกชาดก ทุกนิบาต ในนิบาตชาดก เป็นพระโพธิสัตว์ เป็นนกหัวขวาน อาศัยอยู่ในป่าหิมพานต์ มีเพื่อนเป็นนกกระไนชื่อกันทคลกะ*
ขทิรวนิยะหาเหยื่อในป่าไม้ตะเคียน ส่วนกันทคลกะหาเหยื่อที่ป่าไม้ทองหลาง วันหนึ่งกันทคลกะไปหาขทิรวนิยะที่ป่าไม้ตะเคียน ขทิรวนิยะจึงเจาะไม้นำหนอนออกมาให้กิน กันทคลกะเกิดมานะว่าตนก็เป็นนกเจาะต้นไม้ ไม่ควรกินเหยื่อที่ผู้อื่นหาให้ จึงบอกว่าจะไปหาเหยื่อที่ต้นตะเคียนเอง ขทิรวนิยะเตือนว่ากันทคลกะเคยแต่หาเหยื่อในต้นไม้ที่ไม่มีแก่น แต่ต้นตะเคียนมีแก่นแข็ง จะเกิดอันตรายได้ แต่กันทคลกะไม่เชื่อ ตรงเข้าเจาะไม้ตะเคียนอย่างรวดเร็วจนจะงอยปากหัก นัยน์ตาซ้น ศีรษะแตก แล้วตกลงพื้น กันทคลกะถามถึงชื่อต้นไม้ที่ตนเจาะ เมื่อรู้ว่าเป็นต้นขทิรพฤกษ์ (ไม้ตะเคียน) แล้วก็สิ้นชีวิต
นามานุกรม